Bir bilmecem var çocuklar

93 Harbi, Balkan SavaÅŸları,  Birinci Dünya Savaşı,  mübadele, göçler, Ä°kinci Dünya Savaşı... Ä°lk akla gelenler ölümler, kayıplar, acılar, yokluklar, toprak kayıpları. Ama bütün bu travmalardan bir tek iyi sonuç çıkmış olabilir; Bisküvi.

93 Harbi ile yurdundan edilmiÅŸ Kırımlı Devlet ailesi TekirdaÄŸ’a kadar gelmiÅŸtir. Sonra Balkan SavaÅŸları çıkar, aile biraz daha geriye Ä°stanbul’a çekilir.  1913’de Ä°stanbul da karışınca tekrar anayurtları Kırım’a dönerler.  1917 BolÅŸevik Devrimi olur, MenÅŸeviklerle hareket eden Kırımlılara yönelik komünist zulmünden yeniden Türkiye’ye gelirler. Önce Ä°stanbul’a sonra patlak veren Ä°kinci Dünya Savaşı günlerinde Ä°stanbul’da hayat zorlaşınca Ankara’ya. Sonra çalışmak için tekrar Ä°stanbul’a...

Dünyayı altüst eden bu çalkantılar hamurun kıvamını bulmasını saÄŸlar ve 1944’de Kırımlı Devlet ailesinden Hacı Ä°slam Devlet’in (devlet böyle Ä°slamcı slogan gibi adı kabul etmediÄŸi için Berksan soyadını verir) oÄŸlu Sabri Berksan Ãœlker bisküvilerini kurar.  Adının Ãœlker fırtınasından geldiÄŸi söylenen bisküviler o kadar tutar ki kısa bir süre Sabri Berksan adını Sabri Ãœlker olarak deÄŸiÅŸtirir.

Artık ünlü bir iÅŸadamı olan Sabri Ãœlker’in 1959 yılında kapısını 27 yaşında genç bir un tüccarı çalar.

Genç un tüccarını buraya atan fırtınalar da  benzerdir.

Gümülcine’de yaÅŸayan varlıklı deÄŸirmenci iki kardeÅŸ olan Hacı Ahmet Efendi ve Mehmed Efendi, Balkan savaÅŸları, artan çetelerin Müslümanlara baskılarıyla artık gitme zamanı geldiÄŸine ikna olmuÅŸtur. Her ne kadar Batı Trakya Türkleri’ni kapsamasa da Lozan mübadelesi sırasında 1924 yılında Türkiye’ye gitmeye karar verirler. Bütün varlıklarını satıp altına çevirirler, iki çantaya koyarlar. Ama yılların emeÄŸi olan iki çantayı çetelerle dolu yollarda taşımaları tehlikelidir. Ä°mdatlarına Gümülcine’de diplomatik muafiyeti olan bir Türk konsolos yetiÅŸir. Çantaları ona teslim ederler.  Ahmet ve Mehmed kardeÅŸler ailelerini de alıp önden Ä°stanbul’a varırlar. Konsolosla buluÅŸacakları Sirkeci Ä°stasyonu’na yakın bir otele yerleÅŸirler.  Birkaç gün beklerler gelen giden olmaz. TelaÅŸlanırlar. Sonra bir gün istasyona bir tren yaklaşır ve konsolos altın dolu çantalarla trenden iner.

Aile önce Adapazarı’na yerleÅŸir ama sonra un iÅŸi için en uygun olduÄŸuna karar verdikleri EskiÅŸehir’e taşınırlar. TaÅŸ deÄŸirmende iÅŸler büyür, 1948’de Gümülcineli Un Fabrikası’na dönüşür.

***

Ahmet Bey’in 1932 yılında bir oÄŸlu dünyaya gelir.  OÄŸluna büyük vefa hissi duydukları o konsolosun, Selanik doÄŸumlu Gümülcine Åžehbenderi Firuz Kesim’in adını verirler; Firuz.

(Gümülcineli olarak bilinen aile neden soyadı kanunuyla Kanatlı soyadını aldı,  bilmiyoruz. Bazı kaynaklara göre Gümülcine’den gelirken zaten bu adla biliniyorlardı. Ama  gazete arÅŸivlerine bakılırsa 1930lu yıllarda aile EskiÅŸehir’deki Türk Hava Kurumu’na üye olarak yüklü bağışlar yapmıştı. )

Artık fabrikatör olarak anılan Hacı Ahmet Bey, iÅŸleri bırakacağı oÄŸlunun en iyi ÅŸartlarda yetiÅŸmesi için elinden geleni yapar. Önce onu EskiÅŸehir’den Galatasaray Lisesi’ne gönderir, sonra da üniversitede iÅŸletme okutmak için Zürih’e.

Zürih Ãœnivertesi’nde iÅŸletme okuyup, EskiÅŸehir’de babası ve amcasının un ve ÅŸeker fabrikalarına dönen Firuz Bey’in aklında hep yeni bir ÅŸey yapmak vardır. Askerdeyken kantinlerde bisküvinin çok tüketildiÄŸi dikkatini çekmiÅŸtir.

Bu arada 1958 yılında Moda’da yaÅŸayan bir bankacının kızı olan 16 yaşındaki Gülay Pekcan’la evlenir.

Ä°ÅŸte 1959’da  o güne kadar un satamadıkları Ãœlker’in kapısını ÅŸansını denemek için çaldığında kafasında bu belirsiz fikirler vardır.

Ãœlker Fabrikası’ndaki camla kaplı yazıhanede görüştüğü Sabri ve Asım Ãœlker’e uzun uzun istedikleri kaliteli unu üretebileceklerini anlatır, çok dil döker ama “Bizim istediÄŸimiz unu siz yapamazsınız, biz unu çok özel kırdırıyoruz”  diyen iÅŸinde titiz Sabri Ãœlker’i bir türlü ikna edemez.

Sonra zor zamanlar gelir. 27 mayıs 1960, Demokratların kalelerinden, Menderes’in gözaltına alındığı EskiÅŸehir’deki aileyi de vurmuÅŸtur. Gülay Kanatlı bir röportajında o günleri şöyle anlatır:

“Bayağı zor senelerdi. Ä°htilalde bizim bazı iÅŸlerimiz durdu. Yapılamayacak hale geldi.  Sanki dünyamız yıkıldı gibi oldu. O dönem arabamız da yok kamyonumuz vardır. O zaman da kamyonlar buz gibi, ısınmaz, donardık””

Firuz Bey, 30 yaşında bu zor ÅŸartlarda hiç bilmediÄŸi bisküvi iÅŸine girer. Sermayesi babasından ve bir bankadan aldığı kredi ile Amerika ve Avrupa’dan getirdiÄŸi iki kitaptır. Tarifleri tercüme ediyor,  Gülay Hanım evde piÅŸiriyor, halkın sevip sevmeyeceÄŸi evde bizzat yiyerek test ediliyordu.

1962 yılında kurdukları bisküvi şirketlerinin ilk adı olan Bal, ismin tescilli olduğu anlaşılınca ve ismin sahibi de çok para isteyince ETİ olmuştur. Logosu da tabii Hitit güneşi.

Etimek üretmek için aldıkları üç çuval unu saatlerce yıkayıp glüten çıkarmak gibi iÅŸler yapan Gülay Hanım’ın adı bebe bisküvisinden sonra Eti Anne’ye çıkar. Birlikte büyüttükleri ÅŸirketleri 1967’de üretimlerini beÅŸ tondan 24 tona çıkaran makineyi ODTÃœ’lü genç bir mühendise yaptırır. Bir Amerikan dergisinde gördüğü Oval finger bisküvileri yapan makineyi fabrikalarında imal ederler. (Hatta gazete haberlerine göre mühendislerine uçak bile yaptırmıştır Firuz Bey)

Makineyi merak edip görmeye gelen bir isim onu çok mutlu etmiştir; Sabri Ülker.

Ä°ki firmanın tatlı rekabeti onları büyütür. Sadece çubuk krakerler, çikolatalı gofretlerle yapılan bir mücadele deÄŸildir bu. 70’lerin başında ilk tv reklamları baÅŸlayınca Ãœlker’in “AkÅŸama babacığım” ÅŸarkısına karşılık ETÄ°’nin “Bir bilmecem var” ÅŸarkısı çıkmıştır. Ya da tam tersi.

Ama siyaset iki bisküvicinin de peÅŸini bırakmaz. 1980 darbesinden sonra grevler, Ä°stanbul’da evlerine atılan bombalarla sarsılan Firuz Bey’in ETÄ°’sine 1982’de bir ortak gelir. 1960 darbecilerinin kurduÄŸu Ordu YardımlaÅŸma Kurumu OYAK. Eti’nin dağıtım ÅŸirketinin yüzde 26’sını alan OYAK, en çok bisküvi tüketilen ordu kantinlerine ucuz bisküvi almak, ETÄ° ise en büyük satıcıyı garanti etmek istemiÅŸtir.

Ama bu ortaklık günün sonunda ikisine de yaramaz. ETİ ordunun bisküvisi diye bilinmeye başlar. Muhafazakarlarla arasını açılmasının sebebi belki de bu ortaklıktır.

28 Åžubat günlerinde bu kez darbe alma sırası Ãœlker’dedir.  Ordu kantinlerinde satışı yasaklanır, irticacı ÅŸirketler listelerinde adı ilk sıradır, alışveriÅŸ yapılmayacak o irticacı firma listelerini faxlarla insanlar birbirine göndermektedir.  Komutanlara gönderilen bisküvili çikolatalı hediye kutuları geri döner, en son Çevik Bir’le bizzat görüşerek teÅŸvik yasağından kurtulurlar.

***

Firuz Kanatlı’nın başında ise tam tersi bir bela vardır. Ä°stanbul’daki dağıtıcıları mallarının daha iyi dağıtılması için Fethullah Gülen’den icazet almasını tavsiye etmiÅŸtir. Sonunda cemaatin bir iftarına gider, Gülen gelmez, önlerine konan katalogda yapılacak yurtlar, okullar için yardım istenmektedir. “Bir düşüneyim” deyip kalkar oradan.

Ama bisküviler bir kere laik ve muhafazakar olarak ikiye ayrılmıştır artık. O da yetmez bir kere milli ve gayri milli olarak  ayrılır.

Ãœlker, üzerindeki irticacı imajından kurtulmak için  TSK’nin kurdurduÄŸu think thanklere sponsor olur, dergilerine reklam verir, basketbola para akıtır, boÅŸ çerçeve bile satın alır.

ETÄ°, 2012’de zaten uzun süredir kötü giden ortaklığa son verir ve pazarlama ÅŸirketindeki %26lık OYAK hissesini satın alır. Ortalıklarda görünmeyi sevmeyen Firuz Kanatlı Yeni Åžafak’a röportaj verir, Gülen hikayesini, yeni baÅŸlayacaklar için namaz hocası yazdığını anlatır.

Ama her ikisi de üzerlerine yapışmış imajlardan, komplo teorilerinden henüz tam olarak kurtulamamışlardır.

2009’dan 2017’ye kadar bazı forum sitelerinden örnekler okuyalım (yazım hataları sitelerden kaynaklanıyor):

“eti bizim mi ?ben etiyi de onların diye biliyorum ama..detaylı olarak arÅŸtırılıpbilgilendirilmesi gerekli”

“ETÄ° gercekten bizimmi”

“müslüman olarak etinin içnde domuz eti olduÄŸunu duyduk bu gerçekten doÄŸrumu ?Etinin türk mallı olduÄŸuna karşı şüpheliyiz”

“bencede eti ve ülkeri merak ediyorum türkmü yoksa yahudi malımı cevap gelse çok güzel olur hem dinen hemde bedenen saglıksız sey yemek istemeyiz…”

“eti ne malıdır. ülkemiz neden düşman ülkelere yardım ediyor bunları satarak bilgilendirirsebiz sevinirim:)”

“arkadaslar eti türk diyorsunuzda ben hiçbir reklamında türklügü öven yerliyiz diyen birsey duymadım. kardesim benim firmam eti olsa bunu bagıra bagıra söylerim..”

“arkadaÅŸlar ETÄ°=ERMENÄ° TÄ°CARÄ° Ä°ÅžLETMELERÄ° demektir yalnız ermeniler bir uyanıklık yaparak ÅŸirketin türkiyedeki fabrikasını eskiÅŸehire kurup türk malı yerli malıymış gibi bize yıllardır yedirdiler bunun kısa ve özü budur”

“Ãœlkerin sahibi Karay yahudisidir.Bende yeni öğrendim, artık ülker almıyacağım, o kadar.En azından Eti nin sahibi türk ve ülkeye faydası var.Ãœlker hem yahudi,hemde %47 yabancı sermayenin.”

“Ulker israil mali degil evet dogru Türk mali ama “Kırım yahudisi” olan bir aileye ait! Zaten her Türk musluman olacak diye birsey yok. yabancı ÅŸirketlerle ortaklik kurmalarida bundan. Kellogs gibi markalar bildiginiz gibi israil/amerikan markasidir. Yukaridaki linke tiklayip kendinizde okuyabilirsiniz. Eti TSK tarafindan kullanilan bir marka bu yuzden ben etiyi tercih ediyorum. Hersey gorundugu gibi degil arkadaslar. Okuyup arastirmak gerekiyor.”

“etinin barkod numarası ile danonenÅŸnki aynı numara ile baslıyo etiÅŸ türk malı degil bence”

“yorumlara baktımda kendınden cok emın olanlar var ama hatalılar eti %100 türk malı beyler tam tersi ülker hristiyanların ve az bi de yahudilerin olması lazım onu tam bilmiom ama eti %100 türk malı….”

“90 lı yıllar! ermeniler müslümanları azerileri katlediyor.türkiye ermenistana ambargo uyguluyor.ama ermenistana ambargo yıllarında ürün veren tek firma ÃœLKER.”

“ETÄ° Ä°SRAÄ°L MALI ÇÜNKÃœ ETÄ°NÄ°N FABRÄ°KALARI TÃœRKÄ°YEDE AMA Ä°SRAÄ°L ETÄ°YÄ° SATIN ALTI SÄ°Z BÄ°LÄ°NDE KONUÅžUN Ä°NSANLARI YANLIÅž BÄ°LGÄ°LENDÄ°RMEYÄ°N”

Bir rivayete göre iki firma birbiri aleyhine bu dedikoduları yaymaktadır. Ama herhalde bu da şehir efsanelerinden bir diğeri olmalı.

ÖrneÄŸin 2009 yılında ETÄ°’den şöyle bir açıklama yapılır:

"12 Kasım tarihinde [email protected] adresinden rakibimiz Ãœlker ile ilgili olarak sizlere ulaÅŸtırılan ve Prof. Dr. Ahmet Maranki'nin de Ãœlker ürünlerinde domuz yağı kullanıldığına dair görüşlerinin yer aldığı e-mailin ÅŸirketimizle hiçbir ilgisi bulunmamaktadır. 

Sektörümüzdeki rekabeti her zaman destekleyen bir ÅŸirket olarak, rakibimiz ile ilgili yapılan bu asılsız iddiayı ÅŸiddetle kınıyoruz.”

2012 yılında Sabri Ãœlker vefat ettiÄŸinde Firuz Kanatlı gazetelere “Aziz hatıran önünde saygıyla eÄŸiliyorum” diye biten tam sayfa ilanlar verir, 2015 yılında Gülay Kanatlı vefat ettiÄŸinde EskiÅŸehir’deki cenazede en önde yürüyenler arasında Ãœlker ailesi de vardır.

Ama hala Google’da ETÄ° ve Ãœlker ile en çok aranan sorular arasında içinde domuz yağı olup olmadığı, Yahudi olup olmadıkları var.

Aslında bu komplo teorilerin, dedikoduların arkasında ticari rekabetten çok, baÅŸarılı olmuÅŸ bir markanın asla ‘biz’den çıkmış olamayacağına dair derin bir aÅŸağılık kompleksi olabilir.

Sadece bu iki marka için deÄŸil, Türkiye’de aktör olmuÅŸ, bir konuda baÅŸarı göstermiÅŸ her nefis bunu tattı ve tadacak.

Bu komploları kuranlar, üretenler, yayanlar bunu milli bir görev heyecanıyla yapsalar da aslında kendi toplumlarına hakaret ettiklerinin, cesaret kırdıklarının, ‘bizden adam çıkmaz’ ideolojisinin inanmış birer militanı olduklarının, böylece kendi ülkelerine karşı en büyük komployu yaptıklarının herhalde farkında deÄŸildirler.

Gümülcineli Hacı Ahmet Efendi’nin oÄŸlu,  Zürih’te iÅŸletme okumuÅŸ, 1962’de eÅŸiyle bisküvi üretmeye baÅŸlayan, emekliliÄŸinde namaz hocası yazan Firuz Bey bugün EskiÅŸehir’de muhtemelen tarihi Gümülcine Camii’nden son yolculuÄŸuna çıkacak.

O Bilmecenin cevabı için epey ipucu var yukarıda.

Bisküviler bile laik ve muhafazakar, milli-gayri milli diye bölünür, bilin bu ülkenin adı nedir?“

Kaynaklar:

Firuz Kanatlı röportajı/Emeti Saruhan/Yeni Şafak

http://www.yenisafak.com/firuz-kanatli-kimdir-h-2803515

 Rüştü Kanatlı ve acı bir mübadele hikayesi/ Rüştü Bozkurt/Dünya Gazetesi

https://www.dunya.com/kose-yazisi/firuz-kanatli-ve-aci-bir-mubadele-hikayesi/387124

“Eti’nin ilk bisküvilerini o yoÄŸurdu”- Gülay Kanatlı ile röportaj/ Eylem Türk/Milliyet

Cumhuriyet Özel ETÄ° eki/ 14 Ocak 2012. 

kaynak: KARAR