İran-ABD yakınlaşmasının maliyetini kim ödeyecek?

Kadim dostlar ABD ve Ä°ran arasındaki küskünlük sona erdi. Åžah döneminde ABD’nin arka bahçesi olan Ä°ran’la ABD arasındaki iliÅŸkiler, 1979 Devrimi sonrasında ABD büyükelçiliÄŸi baskını ve rehine krizi sebebiyle bozulmuÅŸ; ardından yaÅŸanan Ä°ran-Irak Savaşı’nda ABD’nin Irak’ı desteklemesi yaklaşık otuz beÅŸ sene devam edecek bir diplomatik kopukluÄŸu da beraberinde getirmiÅŸti.

Altmış civarında ABD’li diplomatın 444 gün boyunca rehin tutulması, hem ABD hem de Ä°ran iç siyasetinde derin izler bıraktı. ABD’de BaÅŸkan Carter’ın 1980 seçimlerini kaybetmesi ve Reagan döneminin baÅŸlamasında rehine krizi büyük rol oynarken; ABD’nin bu süreçteki istihbari ve askeri operasyonlarını boÅŸa çıkaran Ä°ran’da ise Humeyni ve avanesinin prestiji ile birlikte Ä°ran’ın caydırıcılığı arttı. Bu da doÄŸal olarak ABD kamuoyunun ve siyaset yapıcılarının zihninde ve Ä°ran okumalarında derin travmalar yarattı. Çünkü rehine fiyaskosuyla ayyuka çıkan Ä°ran’ın kaybedilmesi hadisesi, Ä°ran’ı OrtadoÄŸu’da bir üs olarak gören ve kullanan, Ä°ran üzerinden diÄŸer bölge ülkelerin operasyonlar çeken ABD için kolay yutulur bir kayıp deÄŸildi. 
Özellikle Ä°ran-Irak Savaşı yıllarında ilginç bir iliÅŸkiden bahsetmeden geçmeyelim. ABD’nin Irak’ı desteklediÄŸi bu savaÅŸta Ä°ran’a silah satan, ABD silahlarının Ä°ran’a yönlendirilmesinde büyük rol oynayan, eÄŸiticileri Ä°ran’a gönderen ve hatta Irak’a hava saldırıları yapan ülke Ä°srail’di. Yani ABD Irak’ı desteklerken, ABD’nin en büyük müttefiki Ä°srail ise Ä°ran’ı desteklemekteydi. Zira Ä°ran Ä°srail için de özel bir ülkeydi. O günlerde OrtadoÄŸu’da Arap olmayan ülkelerle ittifak yapma stratejisi yürüten Ä°srail için Irak daha büyük bir tehdit olarak görüldüğünden daha sonra eli kanlı düşman olacak fakat asabiyeleri birbirine çok benzeyen iki ülke Ä°ran ve Ä°srail’in dayanışması göz yaÅŸartıcıydı. 
Daha sonraki yıllarda ABD ve Ä°srail’le Ä°ran’ın araları gittikçe açılsa da ABD ile Ä°ran yakınlaÅŸması sanılanın aksine Arap devrimleriyle birlikte deÄŸil daha öncesinde Irak iÅŸgaliyle birlikte baÅŸladı. Irak’ta önceleri birbiriyle çatışan aktörler iken sonraki yıllarda Baas güçlerine, direniÅŸ gruplarına ve El-Kaide gibi örgütlere karşı ortak hareket ettiler. Bu süreçte anti-Amerikanizm’in dibine vurmuÅŸ Ä°ran aparatı grupların ABD ile ortak operasyonlar yaptığını gördük. Ardından 2006’da Maliki’nin baÅŸbakan olması da ancak Ä°ran ve ABD’nin anlaÅŸmasıyla mümkün olabilmiÅŸti. Irak’ın Ä°ran’ın iÅŸgalini derinleÅŸtirmesi ve Ä°ran güdümlü grupların insafına bırakılmasında da ABD’nin büyük suçu ve sorumluluÄŸu vardır. Obama’nın özellikle ikinci dönemiyle birlikte ise ikili iliÅŸkilerde bahar esintileri esmeye baÅŸladı. Ä°ran’da Ruhani’nin seçilmesinin akabinde Washington’da aktive olan Ä°ran lobisi Beyaz Saray nezdinde büyük karşılık bulurken, geleneksel ortakların (Suudi Arabistan ve Ä°srail) Ä°ran politikalarını belirlemesine izin verilmedi. Ä°ran lobisi ve Beyaz Saray’daki Ä°ran muhipleri Obama’ya saÄŸdan yaklaşırken Ä°ran’ın ABD için diÄŸerlerinden daha önemli stratejik bir varlık olduÄŸu noktasında Obama’yı etkiledi. Levant’taki krizlerde ve DAÄ°Åž konusunda Ä°ran’ın milis güçleri ve proksilerinden de istifade edebileceÄŸi fikrinden hareketle Obama, Ä°ran’la nükleer müzakereleri müspet olarak sonlandırıp otuz beÅŸ senelik kopukluÄŸu gidermek için düğmeye bastı. 
Nükleer meseledeki anlaÅŸmaya ve ambargoların kaldırılmasına normal ÅŸartlar altında hiçbir akil aktör itiraz etmezken; bu yakınlaÅŸmanın an itibariyle OrtadoÄŸu’da özellikle Suriye’de katliam ve iÅŸgal yürüten Ä°ran’ı daha da cesaretlendireceÄŸi fikri endiÅŸelere sebep olmakta. ABD Ä°ran’la son anlaÅŸtığında Irak, Ä°ran’ın insafına terk edilmiÅŸ ve DAÄ°Åž üretilmiÅŸti. Son yakınlaÅŸma da Suriye’yi Ä°ran’ın insafına terk ederken DAÄ°Åž sonrası hangi terör örgütünü bölge insanının başına bela olarak saracak?