1 milyon mayın ölüm saçıyor

Binlerce insanın canına, sakat kalmasına neden oldular. Her biri görünmez ölümcül silah. Her an ölüm saçabilirler. Mayınlar… Bugün 4 Nisan Mayın Bilincini GeliÅŸtirme Günü. Türkiye’de, 28 yılda 1269 kiÅŸi mayına basarak hayatını kaybetti, 5091 kiÅŸi mayın maÄŸduru oldu. Mayın temizleme süreci ise, oldukça yavaÅŸ iÅŸliyor. 

Türkiye'nin BirleÅŸmiÅŸ Milletler Cenevre Daimi TemsilciliÄŸi'nin "Kara Mayınları Temizleme 2013 Raporu'na göre, 14 yılda sadece 26 bin 21 mayın imha edildi. Sınır ve iç kesimlerde toplam 1 milyon 3 bin 944 mayın hala topraÄŸa gömülü. Mayın temizleme sürecinin bir an önce baÅŸlatılmasını isteyen Aydın Üniversitesi Uygulama ve AraÅŸtırma Merkezi (AFAM) Müdürü Yrd. Doç. Dr. Kubilay Kaptan’a göre yapılması gereken, mayınlarla ilgili çalışma komitesinin oluÅŸturulması. Mayınsız Türkiye GiriÅŸimi Koordinatörü Muteber ÖÄŸreten ise, "Birçok yerde uyarı levhaları yok, araziler çitlerle çevrili deÄŸil, halk bu konuda bilinçlendirilmiyor" diyor. 

Dünyanın mayın sorunu Batı ülkeleriyle Sovyet Rusya arasında yaÅŸanan SoÄŸuk SavaÅŸ’la baÅŸladı. Birçok ülke, komÅŸu ülke ile sınırları boyunca zırhlı askeri araçlara karşı anti-tank ve askerlere karşı anti-personel mayın döÅŸedi. Amaç, ek güvenlik tedbirleri almaktı. Bunu yapan ülkelerden biri de Türkiye’ydi. Mayın döÅŸeme ilk olarak 1955’te Suriye, Irak, Ä°ran ve Ermenistan sınırında baÅŸladı. SoÄŸuk SavaÅŸ dönemi 1990’da kapandı ama Türkiye’de 1984’te baÅŸlayan yeni bir süreç vardı.

PKK’ya karşı mayınlı mücadele

Devlete karşı silahlı mücadele baÅŸlatan PKK, çatışmaları DoÄŸu ve GüneydoÄŸu’nun her yerine yaymıştı. Her gün karakol baskınları, ölüm haberleri geliyordu. Bunun üzerine sınırlardaki mayınlara “terörle mücadele” adı altında yenileri eklendi. Ülkenin iç bölgelerindeki askeri üslerin etrafına mayınlar döÅŸendi, bu bölgeler “yasaklı bölge” ilan edildi. Mayın döÅŸeme 1995 yılına kadar sürdü. PKK da askeri araçlar ve operasyona çıkan güvenlik güçlerine karşı mayın döÅŸedi. Örgüt, özellikle son yıllarda mayınlı saldırılarını artırdı. Her iki tarafın döÅŸediÄŸi mayınların yanısıra, çatışmalı yıllardan kalma bölgelerde bırakılan patlamamış patlayıcı maddeler tehlike saçmayı sürdürüyor.

Stoklar temizlendi topraktakiler kaldı

Türkiye’nin mayın temizleme süreci, dünyadaki tüm mayınların temizlenmesini hedefleyen Ottawa SözleÅŸmesi’ne 2003’te taraf olmasıyla baÅŸladı. SözleÅŸmeyi imzalayan Türkiye, taraf devletlere, 1 Mart 2008’e kadar stoklarındaki mayınları imha edip, 2014 yılına kadar da topraÄŸa döÅŸeli mayınları temizlemeyi taahhüt etti. Stoklardakiler imha edildi ama topraÄŸa gömülü olanlarla ilgili ciddi bir yol alınamadı.

8 yıllık ek süre

Mayınlarla ilgili son toplantı BirleÅŸmiÅŸ Milletler (BM) Cenevre Ofisi’nde 2-5 Aralık 2013’te yapıldı. Türkiye için bu toplantı önemliydi. Çünkü topraÄŸa gömülü tüm mayınların temizlenmesi gereken tarih doluyordu. Ancak bu konuda bir geliÅŸme yaÅŸanmamıştı. 1998 ile 2012 yılları arasında topraÄŸa gömülü sadece 26 bin 21 mayın imha edilmiÅŸti. Türkiye, bundan dolayı 8 yıllık ek süre talebinde bulundu. 2022’ye kadar tüm mayınlarını temizleyeceÄŸi sözünü verdi.

Mart 2022’e kadar temizlik bitecek

Türkiye temizleme süreciyle ilgili de bir harita sundu. Buna göre, DoÄŸu sınırlarındaki temizleme iÅŸi, üç farklı aÅŸamada gerçekleÅŸecek. Ä°lk aÅŸama bu yıl içinde öngörülen ihale sözleÅŸmesinin imzalanması. Sınır bölgeleri dışında kalan alanlar için, Ulusal Mayın Eylemi Otoritesi (UMEO) ve Mayın Eylemi Merkezi (MEM) kurulması için çalışma baÅŸlatılacak, ardından ihale süreci. Bu aÅŸamanın bu yılın sonunda bitirilmesi planlanıyor. Bu çalışmalarla paralel olarak da iç bölgelerdeki mayınlar için temizleme 2015’te baÅŸlayacak, 2022’de bitmiÅŸ olacak.

“Öncelik iç bölgelere verilmeli”

Türkiye’de mayınlarla ilgili çalışmalar yürüten Mayınsız Türkiye GiriÅŸimi Koordinatörü Muteber ÖÄŸreten, sunulan rapora tepkili. ÖÄŸreten’e göre, istenilen 8 yıllık ek sürede, kara mayınlarının temizlenmesi için detaylı bir takvim ve program yok. Türkiye’nin son 10 yıllık süreçte yapabildiÄŸi tek ÅŸeyin stoklardaki mayınların imhası olduÄŸunu hatırlatan ÖÄŸreten, ÅŸunları söylüyor: “Türkiye’nin sunduÄŸu raporda, sınırlardaki mayınlarla ilgili takvim sunuluyor, o da muÄŸlak. Ä°ç bölgelere iliÅŸkin herhangi bir takvim yok. Çalışmanın nasıl yapılacağı, hangi tarihlerde nelerin gerçekleÅŸeceÄŸi için bir tahmin yok. Mayın Eylem Merkezi’nden bahsediliyor. Tasarı Meclis’e gidecek, kabul edilecek ardından merkez kurulacak. 2015’ten önce mayın temizliÄŸi baÅŸlatılmıyor." 

ÖÄŸreten, önceliÄŸin iç bölgelere verilmesi, takvim ve programın buna göre deÄŸiÅŸtirilmesini istiyor:

“Her ÅŸey ileriye yönelik söyleniyor. Ama bu söylemler hayata nasıl geçirilecek, bilmiyoruz. Bu da gerçekten kaygı verici bir durum.” 

Devlet ve PKK’ya çaÄŸrı

Muteber ÖÄŸreten’in “iç kesimler” dediÄŸi, DoÄŸu ve GüneydoÄŸu’da çatışmaların yaÅŸandığı bölgeler. Temizlenmesini istediÄŸi ise, hem Türk Silahlı Kuvvetleri’nin hem de PKK’nın “güvenlik” gerekçesiyle döÅŸediÄŸi mayınlar. ÖÄŸreten’e göre, 90’lı yıllardaki köy ve mezralarda kurulan geçici karakolların etrafları mayınlandı. Bu karakollar buradan kaldırıldı ama mayınlar kaldı. Mayınlar iÅŸaretlenmedi, etrafı çevrilmedi. Muteber ÖÄŸreten, bu mayınların temizliÄŸi için taraflara çaÄŸrıda bulunuyor:

“Bu mayınların, haritaların ortaya çıkması gerekiyor. GiriÅŸim olarak, kim döÅŸüyor ise artık bu mayınları döÅŸememeleri, kullanıyorsa kullanmamaları doÄŸrultusunda çaÄŸrı yapıyoruz. Devlet ve devlet dışı silahlı aktörlerin, mayınların temizliÄŸi konusunda ellerinde bulunan bilgi ve belgeleri açıklamalarını istiyoruz.”

Mayınsız Türkiye GiriÅŸimi broÅŸüründe yer alan talepler

“Yazla birlikte vakalar artar”

Doç. Dr. Kubilay Kaptan ise baÅŸka bir gerçeÄŸe dikkat çekiyor. Sınır boylarındaki mayınların nerede olduÄŸunun belli olduÄŸunu ama hem TSK hem de PKK’nın döÅŸediÄŸi iç bölgelerdeki mayınların nerelerde olduÄŸunun belli olmadığını söylüyor. Kaptan’a göre, Türkiye bunlarla ilgili hala bir tespitte bulunmadı. Günümüz teknolojisiyle bu mayınlar rahatlıkla tespit edilebilir. Kubilay Kaptan uyarıda bulunuyor:

“Yazla beraber terörün boÅŸalttığı yerlerde insanlarımız ya gezmek için ya da tarım için o bölgelere gitmeye baÅŸlayınca, hayvanlarını otlatmak için daha önce olan rakamlardan çok daha fazla haberler alacağız.”

“Çalışma komitesi kurulmalı”

Kaptan'ın, bunun yaÅŸanmaması için önerisi ise ÅŸu: 

“Bu mayınların acilen tespit edilerek, etrafının çevrilmesi lazım. Ondan sonra mayınları kontrollü olarak imha etmek için bir danışma yapılmalı. Tam olarak hala bu konu bir yasayla sabitlenmiÅŸ deÄŸil, nasıl yapılması gerektiÄŸiyle ilgili teknik bir çalışma yok. Mayınla ilgili çalışma komitesi kurulmalıdır. AB’den fonlar alarak rahatlıkla bu iÅŸte uzmanlaşılabilir. Bu süreç çabuk bitecek bir süreç deÄŸil elbette ama bir an önce bu çalışma yapılmalıdır.”