M. Ali Akbulut: Düşman ve Düşmanlaştırma (6): Kibir

Ferdî düzlemden baÅŸlayıp toplumsal düzleme yayılan hastalıklardan biri de KÄ°BÄ°R’dir. Kalbin kararmasından toplumun parçalanmasına kadar götüren öldürücü bir virüstür. Fıtraten kendisinde olmayan, ÅŸeytanın ete kemiÄŸe bürünmesiyle oluÅŸan ve insanın imtihan defterine yazılacak hareketlerin içine giren bir davranıştır kibir.

Kibir, hakkı kabul etmemektir. Kendine ait olmayan özellikler ve meziyetlerle övünmedir. Kibir, kiÅŸinin kendi etrafında kendinden baÅŸkasını görmemesidir. Bu yüzden kendi etrafında dönüp duran, etrafındaki geliÅŸmelerden haberdar olmayan kiÅŸidir.

Dedik ya; ÅŸeytanın ete kemiÄŸe bürünmesiyle oluÅŸan davranışlarımızda Ä°blis’in davranışlarının yansıması… Üstünlük, büyüklenme, kendini beÄŸenme, hakkı inkâr, zorbalık, taÅŸkınlık gibi özellikleri taşıdıkları gibi; edepsiz, bencil, egoist, umursamaz, menfaatçi, fırsatçı, aklı kıt olmak gibi meziyetlere sahiptirler.

Kibir hastalığı virüsü, kiÅŸinin önce kalbini karartarak taÅŸlaÅŸmasına, sonra da empatiden uzak bencilce davranışlar içinde olmasına yol açar. Kibir virüsü toplumda yaygınlaÅŸtıkça sosyal çatışmalar da kaçınılmaz olur. Zira kibir virüsü, düÅŸman üretme gibi bir özelliÄŸe sahiptir. Zihin dünyasında geliÅŸtirdiÄŸi üstünlük anlayışı, kendisinden baÅŸka kimsenin kendisine yardımcı olamayacağı gibi üstenci bakışı, her ÅŸeyi ve herkesi düÅŸman görme davranışına sokar. Üstten baktığı için etrafındaki kiÅŸileri ya da olayları görmekte, görüp deÄŸerlendirmekte zorlanır. Bencil ve egoisttir.

Çıkarcı, menfaatçi bir yapıya sahip olan kibir virüsü, her ortamı kendisi için deÄŸerlendirir. Kendisi için fırsata çevirir. Bu yüzden de empati kurmaktan, diÄŸergâmlıktan uzak, anlayışsız bir yapıdadır. Her daim haklı, her daim doÄŸru olmak istedikleri için yanlarında doÄŸrulatıcı yalakaları severler.

Temelinde bilgisizlik, cehalet olan kibir, bilgiye sahip olmanın önünde engel olduÄŸu gibi hak ve hakikatin de üzerini örten davranışlardan biridir. Çünkü kibirli olan kiÅŸi, büyüklendikleri için hakka ulaÅŸmayı kibirlerine yediremezler.

Kibir ve kibrin eÅŸ anlamlısı olan büyüklenme ile ilgili ayetlere baktığımızda, kibir sahiplerinin ortak özelliklerinde ÅŸu noktalar dikkatimizi çekiyor: Her ÅŸeyden önce kibirlerinden dolayı iman etmezler. Ä°man ile ÅŸereflenemedikleri için de inkârcı olurlar. Ä°nkârcı oldukları için de gerçeÄŸi inkâr ederler. GerçeÄŸi inkâr ettikleri için de boÅŸa büyüklenirler. Allah ise büyüklenenleri sevmez. Ne yaparlar baÅŸka? Çalımlı çalımlı yürürler, hakkı kabul etmeyi kibirlerine yedirmezler, böbürlenerek yürürler, kendilerini beÄŸenerek kibirle kasılırlar, çokça övünürler. DoÄŸal olarak da kulluktan kaçınırlar. Kulluktan kaçındıkları için daima günah iÅŸler, inkârcı olurlar. Büyüklük tasladıkları için ayetleri de anlamazlar. Kendilerine mucize de gelse inanmazlar, doÄŸru yolu görseler de o yolu edinmezler.

Bütün bu ortak özelliklerin toplamı, cahiliye anlayışı olduÄŸunu da belirtmekte yarar var.

Kibirli kiÅŸinin etrafında kalıcı iliÅŸkiler kurması zordur. Sürekli üstenci, etrafındakileri aÅŸağılayan, zorba kiÅŸiliÄŸe sahip olduÄŸu için kalıcı dostluklar kurmasını beklemek mümkün deÄŸildir. Konjonktürel bir dost grubu vardır. Bu bazen kendisinin etrafındaki kiÅŸilere olan güvensizliÄŸinden, bazen etrafındaki kiÅŸilerin kibirli kiÅŸinin tavırlarından duydukları rahatsızlıklardan dolayı fazla birliktelik olmaz.

Modern dünyada kibir virüsü, markalaÅŸma olarak yayılmaktadır. Masum insanlara, ÅŸu marka araç sahibi ya da ÅŸu marka ürün kullanmanın ayrıcalıklı yönleri empoze edilirken; o marka aracı alan veya o ürünü kullanan kiÅŸinin toplum içindeki ayrıcalıklı tavırları, kibir virüsüne dönüÅŸmektedir. Kibir için bir araca dönüÅŸen söz konusu ürünü, sosyal iliÅŸkilerde kullanma yoluna giderler.

Ayrıcalıklı durum olarak yayılan kibir virüsü bünyeye girince, mükemmeliyetçilik sendromuna dönüÅŸebiliyor. Görsel medyanın yoÄŸun bombardımanı altında kalan toplum, çok rahat bir ÅŸekilde kibir virüsüyle tanışabiliyor. “En iyisi, en güzeli, en mükemmeli” gibi anlayışlarla insanı aÅŸağılayan davranışlara girebiliyor.

ÇaÄŸdaÅŸ yönetim anlayışında bir statü, bir konum, bir makam sahibi olmak da öldürücü kibir virüsü olarak karşımıza çıkıyor. Zaman içinde “güç zehirlenmesi” olarak kendini gösterebilen kibir virüsü, olası hasımlarını yok etmenin her yolunu hayata geçirebiliyor. Doyumsuz bir yapıda olan kibir virüsü taşıyanlar, sahip olmadıkları meziyetlerle övündükleri için, sahip olmadıklarını da sahiplenme yoluna giderek etrafına saldırırlar. “Daha, biraz daha, yetmez hepsi!” diyerek saldırgan, zorba bir tavırla hakkı olmayanı hak etme çabasına girerler.

Kibir virüsü; ekonomide tekelciliÄŸe, siyasette despotizme, ÅŸahısta narsizme, iktidarda zulme, sporda ÅŸikeye, ibadette riyaya, sosyal alanda bencilliÄŸe, sosyal medyada trol hastalığına yol açabilir. Bu virüse bulaÅŸan kiÅŸi, önüne gerçekleri koysan da, belgeleri göstersen de hakikati kabul etmez. Zira kibir virüsünün en önemli etkisi, gerçekleri kabul etmemektir. Bilgiyi aydınlatmayı kabul etmemektir.

Ayrıcalıkla, seçilmiÅŸ kiÅŸi düÅŸüncesiyle kendilerini üstün gören kibirli kiÅŸiler, bulundukları yerlerde de kendilerine özel davranılmasını isterler. Çakarlı araç merakı, atamalarda öncelik, kamu imkânlarında torpil, ihalelerde dikkate alınma; basit statülü kibir virüsünün yansımaları olduÄŸunu da bilmek gerekir.

Her insanda farklı yönüyle var olan kibir, inanan insan için imtihan alanıdır. Muhakeme etmek, düÅŸünmek, anlamaya çalışmak, nasihat almak, hikmetle bakmak gibi meziyetlerle inananda vakara, tevazuya dönüÅŸür.

Özetle; cahiliye âdetlerinden olan kibir, cehaletten beslenir. Tedavisi de bilgidir. Tevazudur. Vakardır. Empati kurmaktır. Yaratılış olarak aciz, eksik, fakir, zayıf ve fani olduÄŸunun farkına varmaktır.

Ä°man etmek, teslim olmak, kul olmak; kibir virüsünün panzehiridir, özetle…

Bizi kulluktan uzaklaÅŸtıracak her davranış ve hareketten Yaradan’a sığınarak; Yaradan’a yaklaÅŸtıracak, kendisine kul edecek amellerle meÅŸgul olmak; bilgiyi hikmete dönüÅŸtürecek bilinçle bilinçlenmek dileÄŸiyle…

M. Ali Akbulut