M. Ali Akbulut: Düşman ve Düşmanlaştırma (12): Töhmet - Suçlama

Ä°nsanoÄŸlu, her daim bencil ve cahil davranışlar içine girdiÄŸi zaman düÅŸman ve düÅŸmanlaÅŸtırma fiili de baÅŸlıyor. Farklı davranış ve tepkilerle ortaya konulan bu düÅŸman ve düÅŸmanlaÅŸtırma fiili, aslında insanın kimlik ve kiÅŸiliÄŸini de gösteriyor.

Ä°nsan genel olarak zihninde var olan ön yargıların ve ön kabullerin etkisiyle hareket eder. Zihin dünyasındaki bu ön kabuller ve ön yargılar kontrol edilmediÄŸi durumda, olumsuz davranışlar geliÅŸerek büyür. Büyüyen bu davranışlar önce insan iliÅŸkilerini bozar, ardından insanın kendisini içten içe kemirerek yok eder.

Birçok davranış sonuç itibarıyla aynı yere çıkıyor. Belki farklı ÅŸekillerde isimlendirilebilir, vurgu ve tonlamada farklılıklar gösterebilir. Azı normal karşılansa da çoÄŸu, düÅŸmanlaÅŸma ve düÅŸmanlaÅŸtırmada bir dönüm noktasına dönüÅŸebilir. Bu yüzden de yapılan davranışların kaynağı ve sebepleri açısından her daim bencillik ve cahillik olarak karşımıza çıkıyor. Bencillik ve cahilliÄŸin içini farklı davranışlarla doldurdukça, iyi ve kötü de anlaşılır hale geliyor. Åžiddet ve ÅŸiddete giden sürecin kaynağı ve sebepleri de görünür hale geliyor.

Günlük hayatımızı, ikili iliÅŸkilerimizi, toplumsal iliÅŸkilerimizi önemli oranda etkileyen davranışlardan biri de TÖHMET'tir. Töhmet, iftiranın bir alt derecesidir diyebiliriz. Töhmet ve iftira arasında hem yapılış hem de ana mantık açısından farklılıklar var.

Töhmet, Arapça 'vehm' yani 'vehim'den geliyor. Zihin dünyasında olduÄŸunu sanmak, ön yargı ve ön kabulle kiÅŸi ya da kiÅŸiler hakkında suçlayıcı bir davranış içinde olmak. Kök itibarıyla 'vehm'den gelse de vehim ile töhmet arasında tabii ki ince bir nüans farkı var. Vehimde kiÅŸinin kendisini de içine alan düÅŸünce ağırlıklı bir durum olsa da töhmet, baÅŸkalarını suçlayan bir davranışa götürür.

Åžimdi; töhmet, suçlama, karalama, ÅŸüphe uyandıracak, kuÅŸku oluÅŸturacak, zan altında bırakacak, suçlu ve kabahatli gösterecek, kiÅŸi ya da kiÅŸiler, kurumlar hakkında olumsuz kanaat oluÅŸturacak davranış halidir. Bazen aile içinde yaÅŸanan küçük çaplı rekabetler, bazen arkadaÅŸ çevrelerinde oluÅŸan kendini kabul ettirme çabası, bazen rakip firmalar arasındaki ticari yarış, bazen siyaset içindeki mücadelede tarafların birbirleri arasında yaÅŸadığı çekiÅŸmeler töhmet için zemin oluÅŸturabiliyor. Basit ve masumane gibi gözüken fakat sonuç itibarıyla birine ya da birilerine zarar vermeyi hedefleyen bir davranıştır.

KiÅŸi, bilgi ve belge olmaksızın sevmediÄŸi kiÅŸi ya da kiÅŸilere, kurumlara ya da gruplara yönelik olumsuz düÅŸüncenin oluÅŸması amacıyla davranışlarda bulunur. Åžüphe oluÅŸturmak amacıyla davranışta bulunma hali. Bu hal, bazen kiÅŸinin bulunduÄŸu ortam, bazen yaptığı konuÅŸma, bazen ortaya koyduÄŸu bir hareket töhmete sebep olabilir. Ve genellikle de bilinçli yapılır. Bilinçsiz yapılmış olsa bile kiÅŸi ya da kiÅŸilere, kurum ya da gruplara yönelik olumsuz düÅŸüncenin oluÅŸmasını hedefler.

Töhmetin yandaşı ve yakın arkadaşı su-i zandır. Onun da üstünde olan iftira vardır. Kültürümüz ve edebiyatımızda da töhmetle ilgili çok fazla kelime yerleÅŸmiÅŸtir. "Töhmet altına almak", "töhmet altında bulunmak", "töhmet altında kalmak" gibi.

Töhmetin yandaÅŸları olduÄŸu kadar yoldaÅŸları da var. Dedikodu, hakaret, karalama, itham gibi. Gerek töhmetin gerekse yoldaşı davranışların ana merkezinde, muhatabının onur ve haysiyetini zedelemek, ruhsal ve psikolojik olarak zarar vermek, kiÅŸinin itibarını zedelemek, toplum nezdinde suçlamak hatta hukuki ve idari olarak cezai duruma sokmaktır.

Su-i zandan baÅŸlayarak ÅŸüpheye, ÅŸüpheden töhmete uzanan bir davranış halidir.

Töhmet, günlük hayatta çok sık yapılan bir davranış olsa da ifade tarzı olarak dil ve söylemde ÅŸimdilerde daha çok "suçlama" ÅŸeklinde ifade ediliyor. Suçlama tek başına töhmetin yüklendiÄŸi anlamı vermiyor, yetersiz kalıyor. Eylem yapılıyor, davranışlar devam ediyor fakat eylemin ifade tarzı deÄŸiÅŸiyor. Sosyal medya üzerinden daha rahat, daha sık yapılan töhmet eylemlerinde belge yok, bilgi yok, sınır yok fakat muhatabı suçlayacak ya da suçlu gösterecek çok sayıda argüman geliÅŸtiriliyor. Yapay zeka denilen ruhsuz bir teknolojik ürünle toplumda töhmet oluÅŸturacak altyapı oluÅŸturuluyor. Ä°nsanlar, kurumlar, gruplar ya da ülkeler çok rahat töhmet altına alınabiliyor. Bu ÅŸekilde komplo da hazırlanmış oluyor.

Ä°nsanın kendisinde ruh olmayınca töhmet davranışını çok rahat yaparken, ruhsuz ve duygusuz bir yapay zeka teknolojisinin neler yapabileceÄŸini sizler düÅŸünün. Asılsız iddialarla, yönlendirici anlayış içinde, yıkıcı ve yok edici davranışlar çok rahat yapılabilir.

Sosyal medya üzerinden yapılan ve yazılanların, paylaşılanların çok farklı mecralara sürüklenerek töhmet oluÅŸturabilecek bir durumu var. Ön yargıların hakim olduÄŸu bir mecra sosyal medya. Bilgi ve belge olmaksızın, montajlama yöntemiyle iliÅŸkileri bozabilecek, çatışmalar çıkarabilecek bir yönü var. Uluslararası iliÅŸkilerden ülke siyasetine yön verecek, toplumsal iliÅŸkilerden ikili iliÅŸkileri bozabilecek niteliktedir. Üzerinde düÅŸünme ve doÄŸruluÄŸunu araÅŸtırma kapasitesi de yok.

Yaradan Rabbimiz bizi doÄŸru anlayan, doÄŸru aktaranlardan, iyi düÅŸünen, iyilik üzere olan ve iyilerle birlikte olanlardan eylesin.

Not:Töhmet kelimesi özellikle tercih edilmiÅŸtir. Günümüzde fazla kullanılmak istenmese de çok geniÅŸ anlam ifade eden bir davranış biçimi. Töhmet yerine suçlama ve karalama daha sık kullanılıyor. Oysa töhmet daha geniÅŸ anlamı içinde barındırıyor. Bu davranış biçiminin kınanan bir davranış olduÄŸunu da unutmamak gerekiyor. Karalama ve suçlama biraz daha hafifmiÅŸ gibi kullanılıyor sanki…

M. Ali Akbulut