Savaş Barkçin'in kaleminden: Es

“Müzik ne kadar berbat bir ÅŸeydir!” Bu sözü, Tolstoy’un Kreutzer Sonatı romanındaki baÅŸkahramanı söyler. Kreutzer Sonatı Beethoven’ındır. Adam ise kıskançlıktan karısını öldüren birisidir. Tolstoy, romanın bir yerinde ÅŸöyle söyler: “MüziÄŸin insan ruhunu yücelttiÄŸini söylerler. Saçma, öyle bir ÅŸey yok! MüziÄŸin elbette bir etkisi var ama berbat bir etki! Müzik bana kendimi unutturur, kendi hâlimi unutturur. Beni baÅŸka bir hâle sürükler, benim olmayan bir hâle...” Garip deÄŸil mi? Müzik hiç korkunç olur mu? Adama cinayet iÅŸletir mi? Olur da olmaz da... Ama ne tür olursa olsun büyük bir güzellik olan müziÄŸi korkunç hâle getirenler de bizleriz. Geçenlerde bir suç dizisi seyrediyordum. Sonradan farkettim ki dizi boyunca dipten sürekli bir gergin ses veriliyor. Pek çok film artık böyle... Siz görüntülere veya diyaloglara odaklansanız bile bilinciniz bu dip sesleri alıyor.

Bu ses, “stres” yani “sıkıntı” olarak vücudunuza yayılıyor. Kaslarınızı geriyor, nabzınızı yükseltiyor. Ortada kötü bir ÅŸey yok ama sanki bir felâketin içindeymiÅŸsiniz gibi kötü hissediyorsunuz. Filmlerde, reklamlarda, sokakta, alışveriÅŸ merkezlerinde, otobüste müzik olmayan bir yer yok. Kafelerde, lokantalarda, bekleme salonlarında, vb. müziÄŸin veya televizyonun sesi sonuna kadar açık. MüziÄŸin doldurmadığı zaman ve mekânları ise baÅŸka gürültüler dolduruyor: trafik, buzdolabı, klima, inÅŸaat makinaları, vb… O kadar gürültülü olmayan yerler “yavaÅŸ ÅŸehirler” olarak lanse ediliyor. Gürültülü turistler buralara akın ediyor. ÇoÄŸu yerde istemediÄŸimiz müzikleri dinlemek zorundayız. Asansörde, çarşıda, sokakta, okulda, televizyonda, filmlerde... MüziÄŸe mâruz hâldeyiz. Åžu anda müthiÅŸ bir müzik ve ses kirliliÄŸi içinde yaşıyoruz. Müzik sevgisinden çok bir müzik iÅŸgali bu...

Bir yandan “birey,” “irade,” “özgürlük” diyen Batı; insanları belirli tür ürünlere, süreçlere, kavramlara ve inançlara mecbur bıraktı. Sonunda geldi, müziÄŸi de bir tüketim malı olarak dayattı. Adorno’nun dediÄŸi gibi “Bütün çaÄŸdaÅŸ müzik hayatı metâ niteliÄŸi taşır.” Sadece müzik hayatı mı? Deyyuslar alınıp-satılmayan bir ÅŸey bıraktılar mı ki? Bu kadar nâdide bir nimet olan müzik de insanla beraber fıtrat zıvanasından çıktı. 1800’lerin sonunda gramofon ortaya çıkmadan evvel müzik canlı, kiÅŸisel, nâdir, özel bir ÅŸeydi. Her yerde, her zaman bulamazdınız. MüziÄŸi bizzat dinlemek büyük bir talihti. ÇoÄŸu insan bütün hayatı boyunca belki birkaç kez bu fırsata sahip olabilirdi. Gramofon bunu deÄŸiÅŸtirdi. Müzik artık kaydedilebiliyordu. Matbaa devriminin müzikteki karşılığı taÅŸ plaktır. Aynen matbaada binlerce basılan bir kitap gibi müzik de kitlesel ÅŸekilde çoÄŸaltılarak bir sanayi hâline geldi.

Artık siz müziÄŸe gitmiyordunuz, müzik size geliyordu. Hem de en hazır, mükemmel hâliyle... Ä°stediÄŸiniz anda evinizin içine en güzel naÄŸmeler, en yetkin müzisyenler doluyordu birden... Ailenin beraber yemek yemesi gibi tartışılmaz âdetler içine beraberce müzik dinlemek de girmiÅŸti. Müzik de aynen yazının sohbeti sâbitlediÄŸi gibi sâbitlenmiÅŸti. Sırasıyla radyonun, televizyonun, kasetçaların yaygınlaÅŸması birlikte müzik arzının artmasını, talebin çeÅŸitlenmesini, bedelinin ucuzlamasını getirdi. Artık müzik evin içinde olduÄŸu gibi iÅŸyerlerinde, trenlerde, arabalarda, otobüslerde, sokakta da duyulmaya baÅŸlamıştı. Müzik teknolojileri bir yandan müziÄŸi kitleselleÅŸtirdÄŸi gibi öte yandan kiÅŸiselleÅŸtirdi. Walkman bunun zirvesi oldu. Kulaklıklar ile kendimizi kendi iç dünyamıza kapatabildik. Her yerde her yandan bizi saran müzik kirliliÄŸinden, kendimizi kulaklarımıza hapsederek, orayı sevdiÄŸimiz müzik ile doldurarak kurtulmaya çalışıyoruz.