Sosyal Medya

Önemli Şahsiyetler

Kırgızların ilk siyasi lideri ve kahraman Türk kadını: Kurmancan Datka

09-02-2020 11:44

Oğlu idam edilirken darağacına yaklaşan Kurmancan Datka, evladına "Ölüme dik bak, namuslu olduğunu ispat et. Zalime boyun eğme" der kendisi de meydanda oğlunun ölümünü seyreder.


At binmek, silah kullanmak, vatan savunmak için ön sıralarda yer almak... Tüm bunlar, erkeklerle beraber Türk kadınına da has bir özelliktir. Türk tarihinin her sayfasında bunun örneklerini kolayca bulmak mümkündür.
 
Ä°slam tarihinde kadınlar hep arka planda durmayı, kahraman dahi olsalar gizli kalmayı tercih etmiÅŸlerdir. Bu sebeple tarih sahnesinde isimleri pek zikredilmez. Lakin Kırgızların Hanım Kahramanı Kurmancan Datka için durum böyle olmamıştır. Müslüman hanımı temsil etmesinin yanında, er meydanında da kendini ispatlamış, vatanına ve milletine faydalı bir hanım nefer olarak, adını “Altay Kraliçesi” namıyla tarihe yazdırmıştır.
 
Ä°slam tarihinde örnek alınacak kahraman kadınların azlığından ÅŸikâyet ediyoruz. Bu doÄŸrudur; tarihe baktığımızda hanımlarından çok erkeklerin kahramanlıkları anlatılır. Hatta neredeyse hanım kahramanlar tarih sahnesinde yok gibidirler. Fakat bundan yüz on yıl önce tarihte öyle bir hanım vardı ki, hayatıyla bütün hanımlara numune oldu. Bu yazımızda sizlere hanımefendi bir kiÅŸiliÄŸinin yanında, tam otuz yıl ülkesini baÅŸarıyla yönetmiÅŸ, diplomatik baÅŸarılarıyla ülkesini istiklaline kavuÅŸturmuÅŸ, aynı zamanda ehl-i maneviyat bir hanımefendinin hayatını anlatacağız.
 
Çocukluk ve evlilik dönemi
 
 
Kahraman kadın olarak tarihe geçen nadir hanımlardan Kurmancan Datka, 1811 yılında OÅŸi (Osh) ÅŸehri yakınlarındaki Madı kışlağında, Mungus sülâlesinin Bargı kabilesinden orta halli bir çiftçi olan Mamıtbay’ın kızı olarak dünyaya gelir. Daha çok küçük bir çocukken ilk talebeliÄŸine babasından aldığı derslerle baÅŸlar.
 
Büyüklerinden aldığı saÄŸlam ahlâki terbiyenin yanında iyi bir eÄŸitim görür. Tavırları, onu çevresinde saygı duyulan biri yapar. Hayatının seyri Hokand Hâkanlığı’nın baÅŸkanı ve aynı zamanda komutanı olan Alimbek Datka ile evlenmesiyle bambaÅŸka bir hal alır. Çünkü kocası Alimbek Kırgızların siyasî ve askerî lideri olmasının yanında, devrin mücedditlerinden Salâhuddin ibn-i Mevlânâ Sirâcüddin (k.s.) hazretlerine baÄŸlı bir müriddir.
 
Kısa zamanda Kurmancan Hanım da Salâhuddin ibn-i Mevlânâ Sirâcüddin (k.s.) hazretlerine baÄŸlanır. Hocasından aldığı tasavvuf terbiyesiyle saliha bir hanım efendi olur.
 
“Sen ÅŸehit olacaksın bu rütbe herkese nasip olmaz”
 
 
EÅŸinin siyasi ve askeri konumu onu devlet yönetimine yakınlaÅŸtırır. Ä°sabetli fikirleri, dirayetli yapısı ve kahraman ruhuyla Kırgız halkının yönetiminde söz sahibi olur. EÅŸi Alimbek Datka’nın yardımcısı olarak yönetimdeki vazifesine baÅŸlar.
 
Kurmancan Hanım bir taraftan eÅŸinin yardımcısı olarak, Altay Vadisi’nin askerî sevk ve yönetimi görevini îfa ediyor, diÄŸer taraftan da çocuklarını kendisi gibi yetiÅŸtirmeye çabalıyordu. Alimbek Datka ile evliliÄŸinden beÅŸ oÄŸlu ve iki kızları doÄŸmuÅŸtu. OÄŸullarından Abdullah ordunun komutanıyken, diÄŸer bir oÄŸlu da Ruslar tarafından ÅŸehit edilmiÅŸti.
 
Suçsuz yere Ruslar tarafından idam edilen küçük oÄŸlu Kamçıbek idam sehpasında olduÄŸu sırada, Kurmancan Hanım oÄŸluna dünya gözüyle son kez bakar ve orada ÅŸu sözü söyler: “OÄŸlum, lütfen metin ol. Metanetini kaybetme, ecdadında sıcak yatağında vefat eden kimse var mı? Sen ÅŸehit olarak gidiyorsun. Bu rütbe herkese nasip olmaz, unutma!”
 
Ardından ÅŸeyhi Salâhuddin Ä°bn-i Mevlânâ Siracuddîn Hazretleri’nin manevi huzuruna gider…
 
Hayatı ve baÅŸarısı dönemin ÅŸartlarında gizlidir
 
Sultan Ä°kinci Abdülhamid Han’la aynı dönemde yaÅŸayan Kurmancan Datka’nın emeÄŸini ve gayretini anlayabilmek için yaÅŸadığı yıllara kısaca bir göz atmakta fayda var.
 
Sömürgeci devletler, 19.yy.da buhar makinasının icadı ve buna paralel olarak geliÅŸen Sanayi Devrimi’ni müteakip baÅŸka coÄŸrafyalara gözlerini dikerler. Bu hedeflerine ulaÅŸmak için hiç de insanî olmayan uygulamalarını tatbik etmeye baÅŸlarlar. Bu çerçevedeki sömürge hedefleri doÄŸrultusunda Hindistan’ı iÅŸgal eden Ä°ngilizler, Türkistân coÄŸrafyası üzerinde de plânlar yapmaya baÅŸlamışlardı. Bu durum, bulunduÄŸu kıtanın tartışmasız tek hâkimi olmak isteyen Rusya’yı rahatsız etmiÅŸ; kendisinin peyki (baÄŸlı devlet) olmayı kabullenmeyen irili – ufaklı pek çok milletin topraklarını kanlı baskınlarla ele geçirmeye baÅŸlamıştı. Ä°ÅŸte Kırgızlar da bu zulümden payını alanlardandı.
 
Özbeklerle birlikte Hokand Hanlığı’nı oluÅŸturan Kırgızlar, Rusya’ya karşı sert ve kararlı bir duruÅŸ sergilemiÅŸlerdir. Bu duruÅŸun mimarı Alimcan Datka ve onun hanımı olan Kurmancan Datka’dır.
 
Alimcan Datka’nın vefatından sonra Kurmancan Datka Kırgızların lideri olacaktır.
 
 
Ä°kinci evliliÄŸini Hokand Hanlığının Datka’sı Alımbek ile yapan Kurmancan Datka, eÅŸinin pusuya düÅŸürülerek öldürülmesinin ardından idareyi devralmış ve kurduÄŸu orduyl, Rus iÅŸgaline karşı savaÅŸ açmıştır. Bu cesaretli duruÅŸundan ötürü Hokand Hanlığının başında duran Hudayar Han, Kurmancan   anaya   “datka”   unvanını   takdim   etmiÅŸtir.   “Datka” unvanı, hanlıkta dördüncü derecedeki general rütbesine layık olup, kelime anlamı “adaletli” demektir.
 
Zor yılların kahraman validesi olur
 
EÅŸinin vefatından sonra Kurmancan Hanım Kırgızların lideri olur. Kurmancan Datka bundan sonra, savaÅŸlara bil-fiil katılır. Onun döneminde Ruslar, Hokand Hanlığını iÅŸgal etmiÅŸlerdi; fakat bir yer vardı ki orası Rusların egemenliÄŸini asla kabul etmiyordu. Bu yer, liderliÄŸini Kurmancan Hanım’ın yaptığı Altay Vadisi’ydi. Ruslar, bu bölgenin acilen ele geçirilmesini istiyorlardı. Bunun için General Skobelev komutasındaki bir orduyla Altay Vadisine askeri harekâta geçtiler. Ä°ki ordu arasında savaÅŸ Altay Vadisi’nde baÅŸladı.
 
Kırgız ordusunun başında Kurmancan Datka’nın oÄŸlu Abdullah Bey bulunuyordu. SavaÅŸ Kırgızların lehine sürerken, kendisi de bir Kırgız olan Ä°man Kulu’nun Kurmancan Datka ve oÄŸlu Abdullah Bey’in savaÅŸ planlarını Ruslara gizlice vermesi neticesinde Ruslar’a esir düÅŸtüler.
 
Diplomatik başarısı halkına 30 yıl kazandırır
 
 
Ancak acımasız bir adam olan  Rus Generali Skobelev, Kurmancan Datka’ya esir gibi deÄŸil, misafir gibi muamele etmiÅŸtir. Bunda Kurmancan’ın sakin, cesur ve dik duruÅŸunun etkisi varsa da, asıl tesirin manevî olduÄŸu; ÅŸeyhine olan manevî baÄŸlılığının onun etrafına böylesine vakur bir tesirin oluÅŸmasına vesile olduÄŸu da zikredilmektedir.
 
Kurmancan Datka esir olmasına raÄŸmen, anlaÅŸmanın kendi köyünde, kendi mekânında yapılmasını istemiÅŸ ve isteÄŸini kabul ettirmiÅŸtir. Kendi evinde Ruslar’ı olaÄŸanüstü bir misafirperverlikle ağırlayan Kurmancan, böylece psikolojik bir üstünlük saÄŸlayarak, anlaÅŸmanın büyük bir oranda kendi istediÄŸi ÅŸartlarda ÅŸekillenmesini saÄŸlamıştır. Yapılan bu anlaÅŸmaya göre, halkın hayat tarzına ve Ä°slâm dinini yaÅŸamasına artık Rus idaresi karışmayacak ve baskı uygulamayacaktır. Hokand Hanlığı kendi içiÅŸlerinde bağımsızolacak, isyan olursa  bütün halk deÄŸil, sadece isyan edenler cezalandırılacaktır. Kırgızlar da bu hayat tarzı içinde Rus idaresini kabulleneceklerdir.
 
Bu anlaÅŸma tam bağımsızlık yerine bir teslimiyet anlaÅŸması gibi görünse bile aslında, hadise göründüÄŸü gibi deÄŸildir. Dönemin ÅŸartları düÅŸünüldüÄŸünde yapılabilecek en uygun anlaÅŸma olduÄŸu görülecektir.
 
Abidevî bir son
 
Ä°mzalanan bu protokol çerçevesinde tam 30 yıl boyunca ülkesini iç iÅŸlerinde bağımsız bir ÅŸekilde yöneten Kurmancan Datka, 1907 yılında 96 yaşında hakkın rahmetine kavuÅŸtu. Vefat ettiÄŸinde torunlarının sayısı 100’e yaklaÅŸmıştı. Vasiyeti üzerine mürÅŸîdi Salâhuddin Ä°bn-i Mevlânâ Siracüddîn’in (k.s.) ayakucuna başı gelecek ÅŸekilde defnedildi. Bu vasiyeti ile Kurmancan Hanım, bütün insanlığa; mânâ sultanlarının yanında madde sultanlığının hiç bir ÅŸey ifade etmediÄŸini, insanların; ancak mânâ sultanlarının eteÄŸine yapışmakla kurtulabilecekleri mesajını vermiÅŸtir.
 
 
 
1 Åžubat 1907 tarihinde OÅŸ ilinin Madı köyünde dünyadan göç eden ve tüm hayatı ile ideal Türk kadınını resmeden Kurmancan Datka’nın ruhu ÅŸad olsun., Allah rahmet eylesin....
 
 
Kaynak: Ä°nsan ve hayat Web Sitesi

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.