Hakikat Eksenli Fraktal ve Bilinçsel Meritokrasi

Sistemler; gerilemelerine yönetilemez, sorunlarını çözemez hale gelmelerine ve belki de beka meselesine sahip olmalarına; kendi kaynaklarının farkında ve optimal ölçüde kullanabilecek bir bilince, iradeye ve sürece sahip olmadıklarında maruz kalırlar. Sisteme ve sürece, çok kısıtlı ve indirgenmiÅŸ biçimde dahil ve müdahil olanların katılımı da asgari verimlilik ve nitelikte olmaktadır. Buna raÄŸmen, mırıldanma babında fikir temrinlerinden bile bir biçimde fayda saÄŸlar umudu taşımak gerekmektedir. Balık bilmezse Hâlik bilir.

2030-2040-2070 vizyonlarının havada uçtuğu bir dem de mutlak olan şey, dünyayı bu hale getiren olgularla bu halden çıkılamayacağıdır.

Düşünmenin gereksizliğine iman edip var olan konfor alanlarında, mevcuda adanmışların bedelini sadece onların ödemeyeceği bilinci; kırık dökükte olsa çaba göstermenin niyetiyle, müessir olabilecek bir yönetişim modelinin başlangıç analizleri ile ilgili birkaç satır paylaşıyorum.

Klasik Meritokrasi: “Liyakat Ãœzerine Kurulu Sistem”

Meritokrasi, kelime olarak Latince meritum (liyakat, hak etme) ve Yunanca kratos (iktidar, yönetim) kelimelerinin birleÅŸimidir. Kavram, “gücün, yetenek ve baÅŸarılara göre dağıtıldığı” bir toplumsal düzeni ifade eder. Yani insanlar doÄŸuÅŸtan gelen ayrıcalıklarla deÄŸil, kendi çabalarıyla elde ettikleri yeterliliklerle konum kazanırlar.

Temel Ä°lkeler

• EÅŸit Fırsat: Her birey, toplumsal statüden bağımsız olarak kendi yeteneÄŸini gösterebilme imkânına sahiptir.
• Performansa Dayalı Ödül: Güç, makam, gelir, statü; bireyin baÅŸarısına göre belirlenir.
• Rasyonel Seçim: Kararlar objektif ölçülere, ölçülebilir sonuçlara dayanır.
• Elit Rotasyonu: Toplumun en yetenekli bireyleri, kurumların tepesine yükselir; böylece sistem sürekli yenilenir.

Güçlü Yanları

• Sosyal adaletsizlikleri azaltma potansiyeli taşır.
• EÅŸit fırsat ilkesini savunur.
• VerimliliÄŸi ve motivasyonu artırır.
• YeteneÄŸin ve emeÄŸin deÄŸerini korur.

Zayıf Yanları

• Ä°nsanı sadece performansla ölçer. Duygusal, ahlaki, vicdani boyutlar göz ardı edilir.
• “Hak” yerine “baÅŸarı”yı kutsallaÅŸtırır. Böylece güçlü olan haklı hale gelir.
• Toplumsal dayanışmayı zayıflatır. BaÅŸarısız olanı dışlar, “kaybedenler sınıfı” oluÅŸturur.
• Etik çerçeve eksiktir. Kimin, neyi, kime göre “hak ettiÄŸi” tanımı, çoÄŸu zaman ideolojik veya ekonomik güçle belirlenir.

Sonuçta klasik meritokrasi, insanın yetenek ve üretim kapasitesini yüceltirken, hakikat, adalet ve ahlak boyutlarını dışarıda bırakır. Bu yüzden zamanla bir “teknokratik aristokrasiye” dönüşür.

Bilinçsel Meritokrasi:

Yüksek farkındalık, ahlak, şahsiyet, idrak, irade, yetenek, adalet, sadakat, liyakat, basiret, firaset, hikmet, dirayet ve hakikat taraftarı olmayı tarif eden gerçek liyakat kavramı budur.

Liyakat: 

Ehliyet, emniyet, şahsiyet, ciddiyet, samimiyet çerçevesinde tarif edilmelidir.

Hakikat: 

Bütün varlıkların, insanların, olguların, oluşların, ilişkilerin, sistemlerin ve süreçlerin varoluşsal özellikleri ve kök hukuku; her şeyin fıtratı/doğasıdır.

Fıtrat:
Anlam/varlık nedeni/fonksiyon
Ä°lkeler
Sınırlar
DeÄŸerler
Ölçüler
Sistemler
Mekanizmalar
Süreçler
Kök ilişkiler
Kök hukuk
Kök kaynaklar ile izah edilmektedir.

Fraktal:
Evrenin her parçası, aynı varoluşsal hükümlerin, farklı ölçeklerde ve amaca bağlı kombinasyonlarla tekrarından ibarettir. Atomdan, galaksiye; hücreden, topluma kadar her yapı; özgün, kendi kendini yöneten, diğerleri ile farklı biçimlerde paylaşım (iyilik, yardımlaşma, iş birliği gibi muhtelif ilişki ve iletişim) içerisinde varlığını devam ettirmektedir.

Birey Düzeyi:
Ä°lke: “Liyakat, kendi hakikatine sadakatle baÅŸlar.”
Bir insan, fıtratına uygun yaşamadığı sürece hakikate de uygun yaşayamaz. Yani gerçek liyakat, bir görevi iyi yapmaktan önce; varlık, hayat, insan ve oluş tasavvurlarının hakikate dayanması ile izah edilir.

Topluluk Düzeyi:
Ä°lke: “Liyakat iÅŸ birliÄŸinde; anlamı, sınırları, ilkeleri, deÄŸerleri, ölçüleri, adaleti (hukuk ve denge)yi korumaktır.”
Toplulukta liyakat, sadece “kim neyi iyi yapıyor?” sorusuyla deÄŸil; "kim hangi anlamı, amacı, ilkeyi, deÄŸeri, sınırı, hukuku, dengeyi ve sorumluluÄŸu" gözetiyor sorusu ile anlaşılabilir.

Kurum Düzeyi:

Ä°lke: “Liyakat, kurumun farklı öznel amacı ile deÄŸil; hayatın ve insanların kök anlamını, ilke-deÄŸer ve sınırlarını koruyan ve gerçekleÅŸtiren amacı ile ifade edilip, deÄŸerlendirilir. Bir kurumun varlık nedeni, sadece kendisine yüklenilen herhangi bir hedefi ve süreci gerçekleÅŸtirmek deÄŸil; varlığa, hayata, insanlara, fıtratlarına ve güncel durumlarına fayda, denge ve deÄŸer katmaktır. Bu nedenle bir kurumun liyakat sistemi, hakikate uygunlukla ölçülür

Devlet Düzeyi:
Ä°lke: “Liyakat; anlamın, fıtratın bütüncül çerçevesinin, adaletin ve özgürlüğün inÅŸası, yönetimi ve korunmasının sürekliliÄŸini temin etmektir.”  Bu nedenle devlet düzeyinde meritokrasi yalnızca teknik ehliyete deÄŸil, bütüncül liyakate, hakikate, varoluÅŸsal bilince ve fraktal forma dayanır.

Her düzey kendi varoluşsal sorumluluklarından doğan, güncel amaç ve hedeflerini, güncel mesuliyetleri ile yerine getirmek niyet, yeterlilik ve sürecine sahip olurken; aynı zamanda ilgili sistem unsurlarıyla, haberleşme, farkındalık ve senkron iş birliği içerisindedir. Bunun başarılabilmesi, bu mana ve parametrelere uygun inşa süreçleri ile gerçekleşebilir.

Murat Sayımlar