Domatesin Doğalı Makbul, Zekânın Yapayı

Sevgili okuyucular, malum bu sıralar chatGPT ve dolayısıyla yapay zekâ gündemde. Pazarda organik sebzeler makbul lakin sanayide, hizmet sektöründe ve hatta sosyal medyada alabildiğine yapay zekâ. Zekânın yapay olana tam gaz entegre pozisyonundayız, hayır olsun bakalım.

Şimdi ben neden yapay akıl değil de yapay zekâ denildiğine takıldım. O yüzden dedim ki akademik metinlerde şöyle bir gezineyim, yahu bu ne derin bir mevzuymuş. Saatlerdir metin okuyorum, dibini bulamadım. O vakit anladım ki soyut olan bu kavramların ucu bucağı olmadığından dibine de ulaşmak mümkün değil.

“Aristoteles, aklın tarihselliğine yani deneyime vurgu yapar. Bu bağlamda, genç birisinin zorlu matematik sorularını çözebileceği ama aklıselim olabilmenin, yılların meyvesini tatmış tecrübeli kişilere mahsus olduğunu iddia eder. Rönesans’ın buhranlı son dönemlerinde keşfettiği yöntemiyle akıl kavramını derinden etkileyen Descartes, bugün zekâ olarak tabir ettiğimiz terimin doğmasına neden olmuştur. Bu kavram aklın niteliklerini sınırlandırdığı gibi, modern felsefenin coşkulu analizleriyle akıldan daha üstün bir konuma taşınmıştır. Modernliğin ilerleme zannedildiği dünyamızda içten içe gerileyen, daralan zekâ kavramı; insani nitelikleri, toplumsal dinamikleri ve evrensel değerleri derinden sarsmıştır. Bu süreç bir üçgenin tepe noktasındaki dar açıya benzer; daima yüksekte, keskin, sivri ancak dar, sınırlı ve korkutucudur. Bu daralma en yalın haliyle, “Yapay Zekâ” gibi teknolojik ilerlemelere rağmen, insani değerlerin gerilemesi olarak düşünülebilir. Gelişmekte olan bu sürecin sorumlusu; Kartezyen modem felsefe anlayışıdır.” [1]

Üstad Aristoteles’e kısmen katılmakla birlikte bendeniz akım kalple ve hatta ruhla ilişkili olduğunu düşüyorum. Akılda bir yaratılış kodu ve sezgisel bir derinlik olduğu kanaatindeyim. Bir de meselenin bilinç ve irade kısmı var ki meseleyi çok da dallandırmak istemediğini için detaya girmeyerek özetle, bu kavramların da aynı şekilde akıl ile ilişkili olduğunu düşünüyorum. Zekâ konusunda ise yukarıda, makalesinden alıntı yaptığım Ferhat kardeşime katılıyorum. Zekâ, modern zamanların icadı bir kelime. Zekâ aklın yerine ikame edilmeye çalışılan, onun üzerine bina edilen bir şey, modern tabirle zekâya bir “aplikasyon” demek daha münasip olsa gerek. Nitekim son zamanlarda binbir çeşidi icat edilen sosyal zekâ, duygusal zekâ, görsel zekâ, işitsel zekâ vb. tanımları size de cep telefonu aplikasyonlarını anımsatmıyor mu?

“Ama üstad sen burada felsefe yaparken elin oğlu robot yaptı, yakında sanayide senin oğlun işsiz kalacak. Onu da geçtik keferenin robot askerleri kapına dayandığında ne edeceksin?” dediğinizi duyar gibiyim.

O zaman ben de derim ki, en büyük getiri faizde o halde bankacılık işine girelim, dahası tefeciliğe koşalım. O zaman tez vakit köşeyi döner, İslam’a daha çok hizmet eder. Müslümanların ihtiyaçlarına daha fazla koşarız!

Geçelim, bu maslahatçı muhafazakâr söylemleri. Dünyanın dibine bir dinamit de biz koymayalım. Demem o ki, kamyonunun freni patlayan Karadenizli Temel gibi kediye odaklanmayalım, yoksa pazara girmek mukadder olur.

Yapay zekâya arkamızı dönelim demiyorum ancak bugün yapay zekâ ile başlayan süreç Tanrı’dan rol çalmaya çalışan Prometheus insanı, kaçınılmaz bir şekilde insanı android olarak tasarlamaya götürebilir. İnsan, birçok şeyi emanet edebilir ama bu akıl olmasa gerek. Yapay zekâ bize neyin “doğru”, neyin “yanlış” olduğunu söyleyebilir ama neyin “iyi” neyin “kötü” olduğunu söyleyemez. Soruları doğru sormak, doğru cevabı almak için temel kuraldır. Biz Müslümanlar olarak yolun başında düğmenizi doğru iliklemeli, rotamızı doğru belirlenebilir diyorum.

“İnsani olanı, ilahi olanı ıskalamadan, yaratılış gayemizi gözden kaçırmadan, yapay zekâ uygulamaları mümkün mü?” sorusuna cevap aramalı, pusulamızı kaybetmemeliyiz. Tıpkı yıllar önce İsmet Özel’in öğrencilik döneminizde bize yönelttiği “Siz mühendisler, teknolojinin rahiplerisiniz?” sarsıcı uyarısında olduğu gibi.

Hikmeti yitirmiş olan modern insan, kâr hırsından gözü dönmüş kapitalist baronlar eliyle kendi kuyusunu kazıyor. Bu gidişe dur diyebilecek tek umut, halâ İslam’dır, İslamcı düşüncedir. Yapay zekâ konusuna, endüstri 4.0’da olduğu gibi şehvetle sarıldığımızı görüyorum ve doğrusu bu beni endişelendiriyor.

Yapay zekâ konusundan zinhar uzak duralım demiyorum elbette, sevgili okuyucu. Bu meseleye hangi paradigmayla bakıyoruz, onu sorguluyorum. Bugün, yıllardır yazboz edilen eğitim sistemine ve onun ürettiği nesillere bakınca, endişelenmekte haklı olduğumu görüyorum. Üretim hatası bazı isimleri saymaz isek sanatçılarımızın, mimarlarımızın, mühendislerimizin, bilim adamlarımızın ürettikleri ile onur duymaktan uzağız.

Her şeyin hızla otomasyona geçtiği, akıllı ev, akıllı araba vs. (burada zeki ev, zeki araba kavramının kullanıl-maması da ayrıca ilginç) üretimin süratle hayatımızda yer aldığı bir süreçte, bu akımdan uzak kalmamızın mümkün olmadığını da teslim ediyorum.

Hiç değilse yapay zekâyla ürettiğimiz ya da üreteceğimiz unsurların, nesnelerin “yapay” olacağı gerçeğini akılımızda tutarak başlayalım diyorum, ne dersiniz?