M. Ali Akbulut: Düşman ve Düşmanlaştırma (16): Siber Teknoloji, Algoritma Dünyası

Ä°nsan ve insani duygular her geçen gün yapaylaşıyor. Yapay hale gelen duygular, kötü niyetli kiÅŸilerin kontrolünde düÅŸman ve düÅŸmanlaÅŸtırma yönünde hareket ediyor. Teknoloji geliÅŸiyor. GeliÅŸen teknoloji, insana hizmet ettiÄŸi kadar insanlar arasındaki iliÅŸkileri de ciddi anlamda olumsuz etkiliyor. Hatta bizzat insanı, insani duygulardan ve insani davranışlardan uzaklaÅŸtırıyor. Her geçen gün geliÅŸen bu teknoloji; insan, insan iliÅŸkileri ve insan-toplum iliÅŸkilerinin her alanını kapsayacak ÅŸekilde etkisi altına alıyor.

 

BiliÅŸim teknolojisi diye bildiÄŸimiz alanlar; akıllı ürünler ismiyle, yapay zeka destekleriyle her geçen gün geniÅŸliyor. Evimizden mutfaÄŸa, salondan yatak odasına, çalışma odasına uzanan biliÅŸim teknolojisi; iÅŸ hayatının her alanına, sosyal hayatın her noktasına nüfuz ediyor. Temel mantığı algoritma olan, yapay zeka adıyla geliÅŸtirilen bu teknoloji artık masum niyetlerle yapılmıyor. Ä°nsanlar arasındaki iliÅŸkiyi bozuyor, toplumlar arasında gerilime yol açabiliyor. Ülkeler arasında savaÅŸa sebep olabiliyor. Hatta yeni nesil savaÅŸ alanı, yapay zeka üzerinden siber savaÅŸlara sahne oluyor. Bu da klasik savaÅŸtan çok daha fazla etkiler bırakıyor.

 

Algoritma, matematiksel bir kavram olarak asıl adı Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî olan, 9. asırda yaÅŸamış, matematik ve gök bilimci, algoritma gibi alanlarda öncülük etmiÅŸ, bizim de el-Harezmi olarak bildiÄŸimiz Ä°slam aliminin geliÅŸtirdiÄŸi bir ilimdir. Problemleri küçük parçalara ayırarak, ayrılan parçaların çözümünden sonuca doÄŸru gitme yöntemi olan algoritma, günümüz biliÅŸim teknolojisinin temelini oluÅŸturuyor. Sorunları, daha küçük anlaşılır bir kontrol yapısı getirerek, belirli bir hükümle belirli bir amacı gerçekleÅŸtirmek adına çözme odaklı. Böyle bir tanımın daha anlaşılır olduÄŸunu sanırım.

 

Aslında sorunların çözümü gibi güzel bir cümle insanı rahatlatıyor. Fakat asıl konu ve tehdit ile tehlike oluÅŸturan nokta da burada baÅŸlıyor. Zira sorun çözmekten çok sorun çıkaran bir yapıya büründürülen bir algoritma, insan hayatının her alanını kuÅŸatmaya baÅŸladı.

 

Algoritma temelli yapay zekanın yapabilirlilikleri, tehdit ve tehlike oluÅŸturacak düzeye ulaÅŸtı. Yeni nesil propaganda araçlarıyla birleÅŸtirilerek güçlenip korkutucu boyutlara ulaÅŸtı.

 

Sosyal medyada herhangi bir propaganda amaçlı yapılan "troll" denilen organizmadan bahsetmiyoruz. Propaganda amaçlı olan troll tehdit ve tehlike boyutu, belki tek başına propagandayı içine alıyordu. Oysa yapay zeka bunun daha üstünde bir yere oturtuluyor.

 

Ä°nsanları düÅŸünmekten uzaklaÅŸtıran, öfke, kaygı ve korkularını artıran, his ve hazlarını canlı tutan, kimlik ve kiÅŸiliklerini küçük düÅŸüren her hareketi öne çıkarabilen bir sistem oluÅŸturuluyor. Kültürden saÄŸlığa, saÄŸlıktan ekonomiye, siyasetten ülkelerin en can alıcı arÅŸivlerine kadar giriyor. Ä°stenildiÄŸi ÅŸekilde yönlendiriliyor, yönetiliyor, yıkıyor, yok edebiliyor.

 

Daha çok sosyal medya aÄŸlarında BOT denilen, trollerin daha önceden belirlenmiÅŸ hedeflere yönelik eylemleri yapan robotlar geliÅŸtiriliyor. GeliÅŸtirilen Bot denilen robot sistemler yapısal olarak insana benzemiyor olabilirler; fakat insanın çevrim içi hareketlerini dikkate alarak yeni bir algoritma ile kitleleri yönetme ve yönlendirmede, yanlış ve yalan bilgilerle manipüle etmede ciddi tehdit ve tehlike oluÅŸturuyor. Toplumlar çok rahat bilgi kirliliÄŸi ile manipüle edilip, toplumsal ve siyasi kutuplaÅŸmaların önünü açıyor.

 

Sürat önemli olsa da bilginin doÄŸruluÄŸu dikkate alınmıyor. Ortaya sürülen verilerin kirliliÄŸi hiç dikkat çekmiyor.

 

Duygular öne çıkıyor, düÅŸünceler ise düÅŸmanlaÅŸtırılıyor; hak ve hakikat görülmez hale geliyor. Bilgiyi paylaÅŸan ile bilgiyi alan kiÅŸi arasındaki iliÅŸkilere, yapay zeka için veri toplayan algoritma devreye giriyor. Yapay zekanın devreye girdiÄŸi alanlar ise artık sınırsız ajan tabanlı sistemlerle kuÅŸatılıyor.

 

Araç sahibi olup da Ä°stanbul’da ikamet edenler daha rahat anlayacaktır. Yapay zeka ile yapılan yol tarifleri ve yönlendirme navigasyon sistemleri, faydalı taban diye isimlendiriliyor ve belki de en masumu. Borsalarda yapılan manipüle iÅŸlemler de buna örnek aslında. Hedef tabanlı olan ise düÅŸmanın elinde belli bir kitleyi kaosa sürükleyebiliyor. Ä°ran’da birkaç yıl önce yapılan hükümet karşıtı gösterilerde trafiÄŸi felç eden uygulama da hedef tabanlı yapay zeka oyunundan baÅŸka bir ÅŸey deÄŸildi. Hatta elektrik sistemleri ve akaryakıt istasyonlarındaki aksaklıklar, banka iÅŸlemlerinde yaÅŸanan sorunlar, hatta Ä°ran nükleer programlarıyla ilgili BuÅŸehr nükleer tesislerine sızdırılan casus program da bunlara bir örnek. Trendyol, Getir Yemek, Amazon gibi internet üzerinden tedarik zincirleri, alışveriÅŸ sistemi, Netflix ya da muhtelif sosyal medya platformlarındaki sistemler de öÄŸrenme tabanlı sistemlerdir. Tamamı da ajan taban diye isimlendiriliyor aslında. Algoritmalar üzerinden bütün bu bilgiler, yapay zeka ile silaha dönüÅŸtürülebiliyor. Çünkü gelen bilgiler her an güncelleniyor. Veri ÅŸeklinde ajan tabanlarla istenildiÄŸi gibi deÄŸerlendirilmeye bırakılıyor.

 

Bilgiler algoritma sayesinde veriye dönüÅŸüyor, veriler ise muhataplara göre bazen reklam içeriÄŸine, bazen kutuplaÅŸtırıcı, kışkırtıcı, düÅŸmanlaÅŸtırıcı, dışlayıcı, öfkeye yol açan içeriklerle muhataplara sunuluyor. Bazen muhalif tarafı alaya alan içeriklere bürünebiliyor. Gerek ses, gerek görüntü ve gerekse de yazılı paylaşımlar verilere dönüÅŸüyor. Masum bir mesaj, paylaÅŸan ile mesajı alan kiÅŸinin bilgisi ve izni dışında gerçekleÅŸen bu veri toplama iÅŸlemi, tehdit ve tehlike olarak karşımıza çıkıyor. Ve en önemlisi veriler, veriyi verenlerin karşısına yanıltıcı, yıkıcı, yok edici bir silaha dönerek çıkabiliyor. Büyük sosyal medya platformlarının, iÅŸgal rejimi Ä°srail'in iÅŸlediÄŸi cinayetleri gösteren ya da dile getiren paylaşımları silmesi veya hesabı kapatması da hedefli ajan tabanların iÅŸlemleri olduÄŸunu unutmamak gerekiyor.

 

Ä°nsanların düÅŸünme ve akletmesinin önüne duvar örerek, tefekkürü yok ediyor. Toplumlar sürüye dönüÅŸtürülüyor. Teknolojik geliÅŸmeler, insani deÄŸerleri yok ediyor. Duygu ve düÅŸüncenin yerini, yapay zeka destekli algoritmaların sunduklarıyla hareket eden toplum alıyor.

 

Teknolojik devlerin propagandalarıyla deÄŸil, trol ve botların yönlendirmesinden uzak; insan ve insani deÄŸerlerin farkında, her türlü insani duygu ve ahlakla donatılmış birey olarak düÅŸünme ve akletme, bilgi ve bilinç içinde, sorumluluk bilincine sahip bir topluma kavuÅŸmak dileÄŸiyle.

 

M.Ali Akbulut