Devasa olan şeyler çöker

Devasa olan şeyler çöküyor.

Haddinden fazla olan büyüklükler, haddi aÅŸtıklarından mütevellit nihayetinde çökmek zorundalar. Bu durumun hiçbir istisnası olmadı. Olamaz da…

Büyük anlatılar, büyük devletler, büyük organizasyonlar, büyük ÅŸirketler, büyük üretimler, büyük tüketimler, karteller, tekel yapılar; hasılı büyüklüklerin oluÅŸturduÄŸu “devasa aÄŸlar” bir bir çözülüyor ve çöküyor.

Devasa büyüklüklere karşılık gelen imparatorluklar her ne kadar uzun yaÅŸadıklarını iddia etmiÅŸ olsalar da nihayetinde tarihten çekildiler. Derin bunalımlar içinde inÅŸa edilen ulus-devlet siyasal yapılanmasına gelininceye kadar devasa büyüklük ve yaygınlıkta savaÅŸlar, katliamlar ve yerinden edilmeler yaÅŸandı. 

EÅŸit egemenlerin baÅŸ aktörler oluÄŸu ulus-devlet siyasal sitemin ortaya çıkardığı uluslararası iliÅŸkilerin “anarÅŸik” özelliÄŸi; ulus-devletlerin hem içerisinde hem de dışarısında devasa boyutta çatışmaların devamına neden oldu. I. ve II. Dünya SavaÅŸlarının ana nedeni uluslararası iliÅŸkilerin bu “anarÅŸik” özelliÄŸidir.

20. Yüzyıl büyük anlatıların formüle etmiş olduğu ideolojiler çağıdır. Bütünleşme hareketleri bu ideolojilerin merkezinde cereyan etti. Sosyalizm, kapitalizm ve faşizm devasa boyutta tümleşik bir siyasadan bahsediyordu. Faşizmin tasallutu, dev rüyalarından uyanamadan bitiverdi. Kapitalizm ve sosyalizm dünyayı ikiye bölmek zorunda kaldılar ve her bir taraf dünyanın geri kalanını kendi devasa tümleşik ağına katabilmek için yıkıcı bir rekabet içine gidiler.

Sosyalizmin devasalık iddiası bir yüz yılını dolduramadı. Sosyalist bürokratik elit, yeryüzündeki cennet iddiasını,talep edilmesi doÄŸal her türden temel ihtiyaç maddelerini “yasak meyve” kategorisine sokarak, talep etmemeÄŸi sosyalist bir erdem haline getirmek istemiÅŸ ama doÄŸal olarak bu durumu sürdüremeyerek büyük bir gürültü ile çökmüştür.

Kapitalizm ise sürekli kriz içindedir. Fakat kendisini, temel özelliÄŸinin “sürekli kriz içinde ayakta kalabilme yeteneÄŸi” olarak takdim etme baÅŸarısı, her türden yapı ile eklemlenmeye girebilme kapasitesi onu ÅŸimdilik yürürlükte tutuyor. Ama ÅŸimdilik. Yarını yok. Zira devasa aÄŸlar çözülüyor ve çöküyor. 

Devasa ağların temelini oluşturan ana yapılar bu çöküntüden kendilerini kurtarabilecekler mi? Ana yapılara işaret eden ana mevcudun ve bu ana mevcuda siyasal meşruiyet sağlayan şeylerin genel geçer bir tarifi var mı?

Ulusalcılık ve popülizm çağında yaÅŸadığımıza göre henüz bir tarifi yapılmamış gibi görünüyor. Tarihteki her bir alt üst oluÅŸlara baktığımızda “çıkış yolunun” ancak alt üst oluÅŸlariçinde yani derin kriz dönemlerinde mayalandığını görüyoruz. Ve her bir alt üst oluÅŸlarda mevcudu korumak için gelecekten ümidini kesmiÅŸ bir siyasallığın sahne aldığına ÅŸahit oluyoruz.

Günceldeki “ulusalcılık ve popülizm” gelecekten ümit kesmeye karşılık geliyor.Ulusalcılığın siyasasındaki mevcudu koruma söylemi, gelecekte var olmaya karşılık geliyormuÅŸ gibi bir kanıyı seslendirse de ulusalcılığa eÅŸlik etmek zorunda olan popülizm, ÅŸimdinin yani mevcudun doyumunu önceleyerek geleceÄŸi hesaba katmamaktadır.

Trump, Putin ve Erdoğan. Ve dünyanın hemen her yerinde sahne alan onlarca lider siyasetçi. Elle tutulur bir ulusalcı popülizmin temsilcileri. Bu temsilciler bir neden değil bir sonuç. Devasa boyuttaki yapıların dolaysız olarak üretmiş oldukları yönetilemeyen ve adil olmayan bir dünyanın ortaya çıkardığı patolojilerindoğal sonuçları.

Failin ve mefulün aynı düzlem içinde bulunması başta şaşırtıcı görünüyor olabilir. Ama fıtri olanı ezen ve yok eden devasa şeyler böylesi sonuçlar doğuruyor.

Devasa aÄŸların oluÅŸturduÄŸu gücün klasik tanımı artık bir ÅŸey ifade etmiyor.  Amerika BirleÅŸik Devletleri bir zamanlar örgütlediÄŸi devletleri artık örgütleme kabiliyetini kaybetmiÅŸ ve inÅŸa etmiÅŸ olduÄŸu devasa aÄŸların cari maliyetine katlanamadığı için terörist grupları konsolide etmeye çalışıyor. Onu da beceremiyor.

Üretim ve büyüme gücü ile övünen Çin derin bir açmaz içinde ve en küçük ayak sürçmeleri dahi dünya piyasalarında büyük gürültülere neden oluyor. İhracata dayalı üretim yapısı, korumacı dış ticaret yönelimleri nedeniyle çok kısa zamanda derin yaralar almasına neden oluyor.

Sömürgecilik ile finanse etmiş olduğu sosyal devlet anlayışını artık sürdürmekte zorlanan Avrupa devletleri ulusalcı ve popülist siyasaya teslim olmak üzere. Bütünleşme hareketlerinin ana temasını oluşturan Avrupa idealleri büyük bir anlam kaybına uğramakta, günü kurtarma telaşı ana siyasal yönelim haline gelmektedir.

Büyük çaplı ÅŸirketlerin tamamına yakını bilançolarındaki çöpe dönmüş varlıkları nedeniyle zor günler geçirmekte yakın zamanda küçülme operasyonları baÅŸarılı olamayacağı için büyük gürültü ile çökmeleri neredeyse mukadder. Sürekli yenilik ve ar-ge maliyetleri büyük yük oluÅŸturuyor. Zira artık tüketmekten yorulmuÅŸ kitlelerde eskisi gibi coÅŸku oluÅŸturamıyorlar. Küçük ama dinamik yeni nesil firmalara karşı yapabilecekleri pek bir ÅŸey yok. Ãœst düzey yöneticilerinin yozlaÅŸmaları nedeniyle adli yaptırımlarla karşı karşıya kalmaları da cabası.  

Büyüklük ile tarif olunan güç olgusu artık işe yaramamaktadır. Mesela;

Bir lokmalık gibi görülen Suriye rejimi gücün işe yaramadığı kaotik durum nedeniyle ayakta ve yakın gelecekte ayakta kalacakmış gibi görünüyor.

Kaotik durumun ortaya çıkardığı radikalizm; küçük ve etkin olmayanların sırası gelince nasıl yıldırıcı bir güce dönüştüğünü gösteriyor. Yeni nesil terörizm bu duruma önemli bir örnek.

Libya’yı yakıp yıkarak ortadan kaldıran güç, orada bir birlik oluÅŸturamıyor. Avrupa Kaddafi’den kurtuldu ama kendileri için hayati öneme sahip petrolü istikrarlı bir ÅŸekilde kendilerine akıtacak bir düzen kuramadılar. AlternatifsizliÄŸin getirmiÅŸ olduÄŸu çaresizlik ile Rusya ve Ä°ran’a muhtaç haldeler. Ä°ngiltere güçsüz Avrupa denkleminden çıkmak istedi ama bu isteÄŸi siyasal krizleri beraberinde getirdi. Avrupa’dan kurtulma iradesi Ä°ngiltere’ye iç siyaset krizi olarak yansıyor.

Ulusalcılık ve popülizm devasa ağların çözülmesinin ve çökmesinin patolojileridir. Fıtrata düşman yapılar inşa olurken de yürürlükte kaldıklarında da ve nihayetinde çözülüp çöktüklerinde de fıtratı ezen, yok eden sonuçlar doğurmaktadır.

Ulusalcılık ve popülizm gelecek ümidinin açık bir kaybını işaretlemektedir. Ulusalcı ve popülist politikalar gelecek için neden en büyük tehlikeyi oluşturuyor. Zira;

• Kitlelere sürekli olarak gelecek endiÅŸesi pompalayan bir siyasal dile sahiptir.
• Mevcudu korumak ve kollamak üzerine kurulu eylem ve söylemleri, bugünden öteye gidemeyen bir ufuk karatmasına neden olmaktadır.
• Ulusal çapta bütünlük algısı yeknesak bir benzetim içeriÄŸi taşıdığı için siyaset yapma biçimi ve siyaset yapma biçiminin harekete geçirdiÄŸi kitlesellik olgusu, kendisine benzetme eylem ve söylemleri ile toplumsal ve toplumlararası bir çatışmaya neden olmaktadır. Bu çatışmanın travmatik sonuçları; toplumsal unsurları biri birlerine karşı yabancılaÅŸtırmakta ve toplumsal kesimleri biri birlerine karşı yalıtarak siyasal rekabetin bölünmüş toplumsallıklar üzerinden gerçekleÅŸmesine neden olmaktadırlar.
• Kitlelerin bugünkü doyum beklentilerine cevap verebilmek için kaynak savurganlığı yapılmakta, gelecek planlaması sadece hamasi söylemlerde kalmaktadır. Popülist politikanın bir gelecek planı bulunmamaktadır.
• Kitlelerin sürekli doyum beklentisi derin bir toplumsal yozlaÅŸmayı beraberinde getirmektedir. Dışsal doyum araçlarının sürekli yürürlükte olması bireysel ve toplumsal iç enerjiyi azaltmakta ve nihayetinde yok etmektedir. 
• YozlaÅŸmanın genel bir hal alması deÄŸerler bütününün erozyona uÄŸramasına neden olmakta, deÄŸerler bütünü özünü ve içeriÄŸini kaybetmiÅŸ bir kabuk olarak kalmaktadır.En kötüsü; kabuk deÄŸer yargıları toplumsal çatışmada kullanılacak bir mühimmat derecesine getirilerek toplumsal baskı aracı olarak kullanılmaktadır.

Hülasa güncel, büyük alt üst oluşların yaşandığı derin bir kaotik duruma karşılık gelmektedir. Tutarlı çıkış yollarının tartışılması ve mayalanması gerekli bir zemin üzereyiz ve geleceğe uzanabilmek için esasa ait bütün şeyler hakkında fikir üretmek zorundayız. Kabuk değer yargıları marifeti ile sureti haktan gözükenler bu tutarlılık arayışlarını elbet hedef alacaklardır. Olsun. Her daim ümitvar olmak geleceğe uzanabilmenin temel şartıdır. Allah her şeyi en iyi bilendir.