Prof. Dr. Öğün: Türkiye-Rusya ilişkileri eskisi gibi olmayacak

Prof. Dr. ÖÄŸün'ün 'Afganistan ve ihtimâller' baÅŸlıklı deÄŸerlendirmesi;

“ABD tekrar Afganistan'a dönebilir”

Bir defâ ÅŸunu görelim: ABD'nin Afganistan'dan, üstelik çok savruk bir sûrette çekilmesini mutlak ve geri çevrilemez bir süreç olarak deÄŸerlendirmemek gerekiyor. Unutmamak gerekir ki, ABD'nin her an; süreçten pek de hoÅŸnut olmayan AB'nin de desteÄŸini alarak, belki de eskisinden çok daha kanlı bir ÅŸekilde Afganistan'a müdahale etmesi ihtimâli mevcuttur. Burada kritik olan, gidiÅŸâtın Doha'da, ABD ile Tâliban arasında saÄŸlanmış olan mutabakata ne kadar sâdık iÅŸleyeceÄŸidir.

Akla gelen ilk senaryo, Tâliban'ın potansiyel olarak hem güneyden Rusya'yı, doÄŸudan ise Çin'i istikrarsızlaÅŸtırıcı bir tesir doÄŸurmasına dayanıyor. Åžimdilik uyuyor gözüken ve Tâliban'ın kanatları altında olan el Kâide'nin uyandırılarak Rusya'ya ve onun hâkimiyet sahasına; Türkistan Ä°slâm Ordusu'nun ise Çin'e karşı sürülecek taÅŸlar olduÄŸu pek çok çevre tarafından ifâde ediliyor. DoÄŸrusu ben bu senaryoya tamamıyla katılmakta zorlandığımı vurgulamalıyım. En azından sürecin Rusya ayağında iÅŸlerin böyle yürümeyeceÄŸini düÅŸünüyorum.

“Rusya, Çin'in yükseliÅŸinden rahatsız”

Buna bir bakalım… Rusya'yı rahatlatan ÅŸimdilik geri çekilmiÅŸ görünse de Kuzey Ä°ttifâkı'nın varlığıdır. Rusya, Tâliban'ın gizil PeÅŸtun milliyetçiliÄŸini yükseltmesinden rahatsız olmayacaktır. Tam aksine, Tâliban'ın bu çizgide bir siyâset türetmesine mukabil, kuzey Afganistan'da tesirli bir Tâcik, Özbek ve diÄŸer unsurların direniÅŸine destek vererek bir blok oluÅŸturacaktır. Kaldı ki, Biden-Putin zirvesinde bunun pazarlığının yapıldığını tahmin ediyorum. BaÅŸta Kırgızistan olmak üzere Rusya'nın kendi hâkimiyet sahasında ABD'ye alan açmasının karşılığında Afganistan'dan Rusya'ya gelebilecek muhtemel tehlikelerin bertaraf edildiÄŸini tahmin ediyorum. Burada Çin-Rusya iliÅŸkilerine bakmakta fayda var. Rusya'nın Çin ile ABD arasında tırmanan gerilimden rahatsız olacağını hiç de zannetmiyorum. Nihâi tahlilde Asya'da Rusya'nın en çekindiÄŸi geliÅŸmenin Çin'in yükseliÅŸi olduÄŸunu unutmamak gerekiyor. Avrupa, bilhassa Almanya ile iliÅŸkilerini garanti altına alan Rusya'nın, Çin ve ABD arasında esnek bir siyâset uygulayarak bu gerilimden faydalı çıkmaya çalışması ÅŸaşırtıcı olmayacaktır. Siyâsal ve askerî ucu küt olan Åžanghay sürecinin ezberlerine dayalı tahminlerin çok hata vereceÄŸini baÅŸtan bilmek gerekiyor.

“Pakistan karışırsa Çin'in iÅŸi zor”

Tâliban'a baÅŸtan beri destek veren Çin'in ise, iki farklı senaryo üzerinde çalıştığını düÅŸünüyorum. Elbette birinci derecede arzuladığı Afganistan'da istikrârın saÄŸlanması ve bunun üzerinden Afganistan, Pâkistan ve Ä°ran üzerinden Tek Yol açılımını pekiÅŸtirmek. EÄŸer yeni bir iç savaÅŸ yaÅŸanacaksa, bunun Pâkistan'ı içine alacak bir yangına dönüÅŸmemesi Çin'in öncelediÄŸi bir husus olacaktır. Bunun için ise, ne kadar baÅŸarılı olur bilemem, ama Tâliban'ın PeÅŸtun milliyetçiliÄŸine dayalı siyâsetlerinin bir Kuzey-Güney çatışması dâhilinde sınırlandırılmasını ve Pâkistan'a sıçramamasını isteyecektir. ABD'nin istediÄŸinin ise bunun tam aksi olduÄŸunu kestirmek zor olmayacaktır. ABD, mevcût hâliyle Afganistan'ın fiilen parçalanmasını istiyor. Kuzey'de, Rusya ile anlaÅŸmış olabileceÄŸi üzere bir otonomi; güneyde ise Pâkistan'ın derinliklerine iÅŸleyen bir PeÅŸtun hareket… Çin'in, Afganistan'ın doÄŸusundan gelecek bir tehlikeyi bertaraf etmesi zor olmayacaktır. Ama Pâkistan'ı karıştıran bir Tâliban hareketini bastırmakta iÅŸi kolay olmayacaktır. Buna bir de hem Çin hem de Pâkistan ile gerilimli bir geçmiÅŸe sâhip olan Hindistan'ı katmak gerekiyor. Demek istiyorum ki, Afganistan'da yaÅŸanan geliÅŸmelerin Çin'i, Pâkistan ve Hindistan üzerinden sıkıştırmakla kuvvetli bir bağı var.

“Türkiye-Rusya iliÅŸkileri eskisi gibi devam etmeyecek”

Son NATO toplantısı ve akabinde gerçekleÅŸen Biden-Putin zirvesi, örtük ama derin bir Rusya-ABD yakınlaÅŸmasını ortaya koyuyor. Bu yakınlaÅŸma, Akdeniz ve Kafkasya çok sarsıcı bir tesir doÄŸurmaya aday. Bir defâ Türkiye-Pâkistan-Katar-Âzerbaycan ittifâkını dağıtmayı ve kazanımlarını geri almayı hedefliyor. Bir NATO devleti olan Türkiye, NATO'nun Pâkistan operasyonunda nasıl bir çizgi izleyecektir? Pâkistan'a ne derecede destek verebilecektir? NATO devleti olan Türkiye'nin Pâkistan'a vereceÄŸi her destek aslında DoÄŸu Türkistan'ı cehenneme çeviren Çin'in hesâbına yazılmayacak mıdır?

Türkiye-Rusya iliÅŸkilerinin bundan sonra eskisi gibi devâm etmeyeceÄŸi kanaâtindeyim. Rusya'nın, bundan sonra Türkiye'ye karşı, baÅŸta Ä°dlib ve Libya'da çok daha pervâsız bir siyâset izleyeceÄŸi kanaâtindeyim. Bunun ilk adımını Kafkasya'da attı bile. BaÅŸta Fransa olmak üzere Batı'nın desteÄŸini de dâhil ederek PaÅŸinyan'ı askerî açıdan kuvvetlendiren hamlelerde bulunuyor. Çin de Ermenistan'a yatırım yapıyor. Bir bakıma Türkiye'ye, ”tercihini yap” zorlamasında bulunuyor. Âdetâ “Ya bendensin veyâ düÅŸmanımsın” diyor.

Türkiye, görmeliyiz ki, Afganistan üzerinden Batı ve DoÄŸu arasındaki sıkışmışlığının zirve yaptığı noktaya itiliyor. Allah hâriciyemize yardımcı olsun…