İran'da ekonomik krizin sebebi yaptırımlar mı, yönetim mi?

Ä°ran'da bazı siyasetçiler, ülkedeki ekonomik ve sosyal sorunları, uluslararası ekonomik yaptırımlarla iliÅŸkilendirse de bazıları, söz konusu sorunların iç yönetimden kaynaklandığını savunuyor

Ülke lideri Ali Hamaney, ABD'nin 18 Ä°ran bankası hakkında yaptırım kararı aldığı 11 Ekim'den bir gün sonra askeri öÄŸrencilerin mezuniyet töreninde yaptığı konuÅŸmada, "Bunu daha önce söylemiÅŸtim yine tekrar ediyorum; ülke yöneticileri bilsin ki bizim birçok sorunumuzun nedeni dış kaynaklıdır ama ilacı içeridedir." ifadelerini kullanmıştı

Bu konuÅŸmadan iki hafta önce ise CumhurbaÅŸkanı Hasan Ruhani, "EÄŸer halk yokluk ve sorunlarla ilgili birini suçlamak istiyorsa adresi Beyaz Saray'dır. Hiç kimse siyasi çıkar amacıyla halka yanlış adres göstermesin." ÅŸeklinde konuyu ele almıştı.

Hamaney, daha önceki konuÅŸmalarında da "Ekonomik sorunların sadece yaptırımlardan kaynaklandığını düÅŸünmek büyük bir hatadır. Ben yaptırımların etkisi yok demiyorum. Ancak son dönemdeki ekonomik sorunların baÅŸlıca nedeni yönetimsel performansla ilgili." demiÅŸti.

Bu konuda sadece ülke lideri ve cumhurbaÅŸkanı deÄŸil, ekonomi, siyaset ve güvenlik alanlarından ileri gelen bazı ÅŸahsiyetler de çeÅŸitli görüÅŸler öne sürdüler.

"Ne oldu da bu oranlar yer deÄŸiÅŸtirdi?"

Ä°ran-Çin Ortak Ticaret Odası BaÅŸkanı Esedullah Esgerovladi, geçen yıl ocak ayında yaptığı bir konuÅŸmada, "Bugün yaÅŸanan sorunların yüzde 90'ı ekonomi bakanı ve devlet yöneticilerinin yanlış kararlarından kaynaklanmakta yüzde 10'u yaptırımlar nedeniyledir. CumhurbaÅŸkanı (Ruhani) iÅŸin başına geldiÄŸi 2013 seçimlerinden önce ülke sorunlarının yüzde 80'inin yanlış ekonomik politikalardan, yüzde 20'sinin yaptırımlardan kaynaklandığını söylüyordu. Ne oldu da bu oranlar yer deÄŸiÅŸtirdi?" diye konuÅŸmuÅŸtu.

Ä°ran Dünya Ticaret Merkezi BaÅŸkanı Muhammed Rıza Sebzalipur da aynı günlerde konuyla ilgili olarak ekonomik sorunların daha çok iç kaynaklı olduÄŸu yönünde benzer açıklamalarda bulunmuÅŸtu.

Sebzalipur, "Ülke sorunlarının en çok yüzde 20'si yaptırımlar nedeniyledir. Yüzde 80'i ise yanlış devlet politikaları ve yöneticilerin yanlış uygulamalarından kaynaklanmaktadır." demiÅŸti.

Oranlarda küçük farklar olsa da Ä°ran eski Ä°stihbarat Bakanı Haydar Muslihi, eski Ekonomi Bakanı Yahya Ali Ä°shak ve eski Çalışma ve Sosyal Refah Bakanı Ali Rıza Mısri, Ä°ran-Ä°sviçre Ortak Ticaret Odası BaÅŸkanı Åžerif Nizammafi ve Ä°ranlı ekonomi uzmanı Mehdi Pazuki de Sebzalipur gibi düÅŸünenlerden.

"Yaptırımlar muhafazakarları güçlendiriyor"

Konuyla ilgili konuÅŸan Ä°ranlı Ä°ktisadi Politikalar Uzmanı Ali Rıza Salavati, "Dış yaptırımlar ülke içi daralma ve tıkanmalara neden oluyor, o da muhafazakarların mekanizmasını güçlendiriyor. Ekonomide baskı, özellikle siyasal ekonomideki, zorbalığı, tekelciliÄŸi ve yolsuzluÄŸu tetikliyor. Bu nedenle bazı Ä°ranlı yetkililer yaptırımları nimet olarak görüyorlar." deÄŸerlendirmesinde bulundu.

Ülke lideri Hamaney'in "Sorunumuzun nedeni dış kaynaklıdır ama ilacı içeridedir." ÅŸeklindeki açıklamasıyla ilgili ise Salavati ÅŸunları söyledi:

"Hamaney, sosyal bilimlerin en önde gelen muhalifidir. Bunlardan biri ekonomi bilimidir. Ekonominin iki önemli ilkesi var. Hamaney bu her iki ilkeye karşı mesafelidir. Biri kaynakların sınırlı olduÄŸu ilkesidir. Tüm ekonomik sorunların iç kaynaklarla çözülmesini söylemesi, bize kaynakların sınırlı olduÄŸu ilkesine inanmadığını göstermektedir.

Ekonomide ikinci ilke, karşılaÅŸtırmalı üstünlüklerle sermaye oluÅŸturmaktır. Bu ilkeye göre, sermaye ve üretim Ä°ran'a çekilmeli ve dünyayla alış veriÅŸ yapılmalıdır. Siz tüm dünyaya savaÅŸ ilan ederseniz, kim sermayesini size yatırım için getirir? Sermaye bir yerde emniyet ve güven hissetmediÄŸi anda oradan kaçar. Bu nedenle Ä°ran'a gelmiyor, Türkiye ve Gürcistan gibi ülkelere gidiyor."

"Yapısal reformlar gerekiyor"

Ä°ranlı ekonomi uzmanı ve Ä°ran Meclisi eski Milletvekili Recepali Mezrui, ekonomik sorunların çözümünün yapısal deÄŸiÅŸiklikler yapmakla mümkün olduÄŸunu ifade etti.

Mezrui, "Ä°ran'ın ekonomik krizini etkileyen faktörler; verimsizlik, yolsuzluk, kötü yönetim ve yaptırımların birleÅŸimidir. Bu birleÅŸik hal Ä°ran'da çok kötü bir ekonomik durum meydana getirmektedir. Buradan çıkış yolu, iç ve dış politikayı yeniden yönlendirecek yapısal reformlar yapmaktan geçmektedir." görüÅŸünü dile getirdi.